Wysłane przez kg_sekretarz w
JĘZYKOWE WYPRAWY W KOSMOS.
Użycie środków językowych do przedstawiania ciał niebieskich
i zjawisk kosmicznych w dyskursie astronomicznym
Wykorzystując książki oraz czasopisma i programy popularnonaukowe poświęcone astronomii, zbierz specjalistyczne słownictwo używane w tej odmianie dyskursu i omów ten materiał, uwzględniając przede wszystkim językowe aspekty dyskursu astronomicznego.
– Przeanalizuj budowę, znaczenie, pochodzenie polskich nazw ciał niebieskich i zjawisk zachodzących w kosmosie. Które z tych nazw należą do wspólnego dziedzictwa słowiańskiego, a które zostały zapożyczone z języków obcych (jakich?) i zostały włączone (w jaki sposób?) do polszczyzny?
– Jakie tendencje zarysowują się we współczesnej astronomii w dziedzinie polityki nazewniczej?
– Omów dawne wyobrażenia utrwalone w sposobach identyfikacji i hierarchizacji ciał niebieskich oraz w nazwach konstelacji. Zwróć m.in. uwagę na opozycję ‘słońce – księżyc’, na nazwy: Gwiazda Wieczorna / Gwiazda Zaranna / Jutrzenka. Wskaż mitologiczne źródła nazewnictwa astrologicznego / astronomicznego (zob. np. określenie Droga Mleczna, Pas Oriona itp.) i określ, z jaką tradycją kulturową są te nazwy związane. Zob. greckie i rzymskie poematy kosmologiczne jako antyczne kompendia wiedzy o gwiazdozbiorach. Zob. biblijne motywacje nazwy Gwiazda Betlejemska. Rozważ motywację tytułu dzieła Mikołaja Kopernika De revolutionibus orbium caelestium (O obrotach sfer niebieskich).
– Zbierz formacje słowotwórcze z dziedziny leksyki astronomicznej i przeanalizuj mechanizmy słowotwórcze wykorzystywane przy tworzeniu poszczególnych nazw zjawisk kosmicznych i formacji pochodnych – objaśnij np. budowę formacji: gwiazdozbiór, mgławica, zaćmienie (słońca), planetarium, obserwatorium, asteroida, pulsar, orbitalny, satelitarny, lewitować, pełnia i kwadry (księżyca), (księżyc) w nowiu itp.
– Zbierz wyrazy i wyrażenia frazeologiczne ujawniające stereotypowe wyobrażenia ciał niebieskich, a także poświadczające wierzenia na temat wpływu ciał niebieskich na człowieka (np. nic nowego pod słońcem, urodzić się pod dobrą / złą gwiazdą, lunatyk). Rozważ znaczenie skrzydlatych słów: Niebo gwiaździste nade mną, w religijnym modelu świata (por. „Są dwie rzeczy, które napełniają duszę podziwem i czcią, niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie. Są to dla mnie dowody, że jest Bóg nade mną i Bóg we mnie.” – Immanuel Kant).
– W obrębie słownictwa astronomicznego wyróżnij metafory genetyczne (katachrezy) jako produktywny sposób wzbogacania tych zasobów leksyki. Omów sposób wykorzystania poszczególnych metaforycznych przesunięć semantycznych przy tworzeniu nazw zjawisk obserwowanych w kosmosie, np. wiatr słoneczny, deszcz meteorytów, morza na księżycu (np. Mare Tranquillitatis – Morze Spokoju), ramiona galaktyki, gromady galaktyk, czarne dziury, ogon komety, pierścienie Saturna, Pas Kuipera, struny kosmiczne itp.
– Wskaż wykorzystanie pojęć kosmicznych przy tworzeniu językowych reprezentacji innych zjawisk. A: Hierarchiczne przedstawienie władzy (symbolika solarna, np. Ludwik XIV – Król-Słońce), znajdować się w czyjejś konstelacji, na czyjejś orbicie; być w czyimś polu ciążenia. B: Wyrażania wartościujące: Ty moje słoneczko!, Jej oczy to gwiazdy, Pani X była gwiazdą wieczoru, On stał się satelitą polityka X.
Lektury:
Wybrane opracowania książkowe i czasopisma popularnonaukowe z dziedziny badań kosmosu.
Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001- opracowania: J. Bartmiński, Język w kontekście kultury, s. 13-22; S. Gajda, Styl naukowy, s. 183-199; R. Tokarski, Słownictwo jako reprezentacja świata, s. 343-370.
J. Waniakowa, Polska naukowa terminologia astronomiczna, Kraków 2003.
J. Waniakowa, Słownictwo astronomiczne we współczesnej polszczyźnie ogólnej, „Język Polski”, LXXXIV 1, 2004, s. 10–15.
J. Waniakowa, Wacław Waniak, Współczesna polska terminologia astronomiczna– dziedzictwo i przyszłość, „Poradnik Językowy” 2020/5.3.
Hasło ZODIAK (i inne hasła poświęcone poszczególnym znakom zodiaku), w: J.E. Cirlot, Słownik symboli, przekł. I. Kania, Kraków 2000.
Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. I: Kosmos, część pierwsza: niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, koncepcja całości i red. J. Bartmiński, zastępca red. S. Niebrzegowska-Bartmińska, Lublin 1996.
Informacje na temat wiedzy astronomicznej starożytnych, utrwalonej w poematach (Aratos z Soloj, Fenomena oraz przekłady rzymskie tego dzieła) – zob.: M. Hermann, Obraz nieba gwiaździstego w literaturze rzymskiej epoki augustowskiej, Kraków 2001 (ew.: tegoż, Metaforyka astralna w poezji rzymskiej, Kraków 2000).
Słowniki etymologiczne.