Wysłane przez kg_sekretarz w
Motto: Krytyka jest przecież nie tylko mową o literaturze, ale też mową komplementarną wobec literatury (Janusz Sławiński)
Zdefiniuj oba terminy/pojęcia: twórczość literacka, twórczość krytycznoliteracka. Wskaż pola wspólne i różnice między oboma typami wypowiedzi. Zastanów się, kiedy (w jakich sytuacjach, a także „podgatunkach” krytycznych) podobieństwo między wypowiedzią literacką a krytyczną jest wyraźne i jakie czynniki o tym głównie decydują. Czy język krytyki się zmienia? Jak rozumiesz przytoczone słowa Janusza Sławińskiego?
Wybierz do szerszego omówienia jedno ze sformułowanych pytań, odnosząc się do konkretnych wypowiedzi krytycznoliterackich (konieczne!), lub jeden z podanych przypadków. Lub zaproponuj własny.
Bibliografia:
Badania nad krytyką literacką, pod red. Janusza Sławińskiego. Seria Z dziejów form artystycznych w literaturze polskiej, t. XXXVII, Wrocław 1974 (wybrane artykuły); Seria II, pod red. M. Głowińskiego, K. Dybciaka, Wrocław 1984 (wybrane artykuły).
M. Wyka, Stan krytyki naukowej w literaturoznawstwie, w: Polonistyka w przebudowie, pod red. M. Czermińskiej i in., Kraków 2005.
Dyskursy krytyczne u progu XXI wieku. Między rynkiem a uniwersytetem, pod red. D. Kozickiej, T. Cieślaka-Sokołowskiego, Kraków 2007.
M. Pietrzak, Badania i dyskursy – zmiana języka. „Teksty Drugie” 2010, nr 1/2.
- Pisarz krytykiem
Porównaj rozprawę: Eliza Orzeszkowa, Listy o literaturze, „Niwa” 1873, nr 43–44, 46–48 [przedruk: Eliza Orzeszkowa, Pisma krytycznoliterackie, zebrał i opracował Edmund Jankowski, Wrocław–Kraków 1959; fragment w: Programy i dyskusje literackie okresu pozytywizmu, oprac. J. Kulczycka-Saloni, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1985. „Biblioteka Narodowa”, seria I, nr 249] z jedną z wczesnych powieści tej autorki (Ostatnia miłość, W klatce).
Czego dotyczą utwory powieściowe, jaki temat dominuje w rozprawie krytycznej? Czy można mówić w tym przypadku o wspólnocie myśli, podobnym programie, przekraczającym granice estetyki?
Bibliografia:
H. Markiewicz, Piotr Chmielowski jako krytyk literacki. Wstępw: Piotr Chmielowski, Pisma krytycznoliterackie, t.1. Warszawa 1961.
E. Paczoska, Krytyka literacka pozytywistów, Wrocław 1988.
Adam Makowski, Metoda krytycznoliteracka Piotra Chmielowskiego, Warszawa 2001.
T. Sobieraj, Jaka epistema? O metodzie, kryteriach i przesłankach filozoficznych krytyki literackiej «trójcy powieściopisarzy» okresu pozytywizmu, „Pamiętnik Literacki” 2009, z. 4.
Słownik polskiej krytyki literackiej 1764–1918: terminy — pojęcia — zjawiska —przekroje, pod red. J. Bachórza, G. Borkowskiej, T. Kostkiewiczowej, M. Rudkowskiej, M. Strzyżewskiego, Toruń 2016 (wybrane hasła).
Porównaj wypowiedź: Stanisław Przybyszewski, Confiteor, „Życie” 1899, nr 1 [możesz znaleźć ten tekst w: Stanisław Przybyszewski, Na drogach duszy, Kraków 1900, i w przedrukach tej książki; fragment w: Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polski, oprac. M. Podraza-Kwiatkowska. Wyd. drugie, rozszerzone. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1977, „Biblioteka Narodowa”, seria I, nr 212] z prozą poetycką tegoż autora (Nad morzem, 1899; Androgyne, 1900).
Jakim językiem mówi Przybyszewski-krytyk? Jaką rolę przypisuje sztuce i jakie konsekwencje ma ta koncepcja dla krytyka odwołującego się do literatury i kultury modernistycznej? Czy język artykułu krytycznego (programowego) jest bardziej zdyscyplinowany niż język prozy?
Bibliografia:
T. Konczyński, Modernizm w świetle umiejętnej krytyki, „Tygodnik Słowa Polskiego” 1902, nr 2.
S. Przybyszewski, Synagoga Szatana i inne eseje. Wstęp, wybór i tłumaczenie G. Matuszek, Kraków 1995.
M. Głowiński, Ekspresja i empatia. Studia o młodopolskiej krytyce literackiej, Kraków 1997.
W. Gutowski, Świat młodopolskiej krytyki, „Teksty Drugie” 1998, nr 4.
Słownik polskiej krytyki literackiej 1764–1918: terminy — pojęcia — zjawiska —przekroje, pod red. J. Bachórza, G. Borkowskiej, T. Kostkiewiczowej, M. Rudkowskiej, M. Strzyżewskiego, Toruń 2016 (wybrane hasła).
Wypowiedź krytyczna jako „hybryda” gatunkowa
Przeczytaj rozprawkę – jak przyjęto sądzić, atrybucja niepotwierdzona – Adama Kazimierza Czartoryskiego O dramatyce, stanowiącą aneks do wydania komedii tego autora, 1779. Wypowiedź Czartoryskiego napisana została w konwencji listu lub rozmowy z nieznanym i milczącym adresatem. Tekst, z początku uporządkowany, dążący do określonego celu, tj. sformułowania warunków prowadzących do podniesienia kultury scenicznej w Polsce, rozluźnia własne rygory, stając się swobodną wypowiedzią na tematy teatralne, podjętą przez praktyka i profesjonalistę. Informacja współczesnych edytorów, iż jest to niepełne tłumaczenie artykułu Denisa Diderota O poezji dramatycznej, 1758, dodatkowo komplikuje „sytuację liryczną” wypowiedzi.
Skorzystaj z wydanie zamieszczonego w antologii Oświeceni o literaturze. Wypowiedzi pisarzy polskich 1740-1800, opracowali Teresa Kostkiewiczowa, Zbigniew Goliński, Warszawa 1993 (tutaj tekst rozprawki z wprowadzeniem).
Do jakich gatunków literackich upodobnia się ta wypowiedź? Czy może uchodzić za rozbudowaną tyradę powieściową? Czy przeciwnie – za rodzaj swobodnego wykładu? Lub za „zwykłe” tłumaczenie obcojęzycznego artykułu, choć przeczą temu zastosowane spolszczenia? Czy znajdujesz odniesienia rozprawki do twórczości oryginalnej Czartoryskiego, np. do jednoaktowej komedii Kawa, do której dołączono rozprawkę (list?, esej?).
Bibliografia:
A. Bar, Czartoryski jako teoretyk i historyk teatru, „Pamiętnik Literacki” 1930, z. 1/4.
A.K. Czartoryski, Komedie, oprac. Z. Zahrajówna, Warszawa 1955.
M. Renata Mayenowa, Wstęp do: Ludzie oświecenia o języku i stylu, Warszawa 1958.
S. Pietraszko, Doktryna literacka polskiego klasycyzmu, Wrocław 1966.
Zdzisława Kopczyńska, Język a poezja. Studia z dziejów świadomości językowej i literatury oświecenia i romantyzmu, Wrocław 1976.
J. Ziętarska, O metodzie krytyki literackiej w dobie oświecenia, Warszawa 1981.
T. Kostkiewiczowa, Wstęp do: Oświeceni o literaturze. Wypowiedzi pisarzy polskich 1740–1800, oprac. T. Kostkiewiczowa, Z. Goliński, Warszawa 1993.
Słownik polskiej krytyki literackiej 1764–1918: terminy — pojęcia — zjawiska — przekroje, pod red. J. Bachórza, G. Borkowskiej, T. Kostkiewiczowej, M. Rudkowskiej, M. Strzyżewskiego, Toruń 2016 (wybrane hasła).
Krytyk zaangażowany
Zapoznaj się z wybranymi artykułami Ignacego Fika, opublikowanymi w pracy: Ignacy Fik, Wybór pism krytycznych, opracował i wstępem opatrzył Andrzej Chruszczyński, Warszawa 1961. Określ ich linię programową, język krytyczny. Jak rozumiesz terminy: polityczność i zaangażowanie? Czy znajdziesz ślady pokrewieństwa łączącego artykuły krytycznoliterackie Fika z jego wierszami (Poezje. Wybór, Warszawa 1954; pojedyncze zbiorki są dostępne cyfrowo)? Czy współczesna krytyka literacka wykazuje zaangażowanie społeczne? Podaj i omów przykłady. Czy znasz współczesnych krytyków łączących komentowanie zjawisk literackich z uprawianiem poezji?
Bibliografia:
A. Stawar, Szkice literackie, Warszawa 1957.
M. Stępień, [rec.], «Wybór pism krytycznych» Ignacego Fika. Opracował i wstępem opatrzył mgr Andrzej Chruszczyński, Warszawa 1961, „Pamiętnik Literacki” 1962, z. 1.
Z. Jarosiński, Literatura i nowe społeczeństwo: idee lewicy literackiej dwudziestolecia międzywojennego, Warszawa 1983.
D. Kozicka, Krytyki literackiej kłopoty z politycznością (w ostatnim 20-leciu), „Pamiętnik Literacki” 2009, z. 2.
A. Mrozik, Marksizm w badaniach literackich. Wersja 2.0, „Pamiętnik Literacki” 2019, z. 2.
F. Ratkowski, «Nasz Wyraz»: pismo lewicy artystycznej, „Zdanie” 2015, nr 3/4.