Wysłane przez administrator w
Relacje z podróży w piśmiennictwie epok dawnych (do końca XVIII wieku)
Z listy zamieszczonej poniżej (Relacje) wybierz dowolny opis podróży. Dokonaj analizy (całości lub wyraźnie wyodrębnionego fragmentu), zwracając uwagę na takie problemy jak:
- Tradycje: motywy podróży pochodzące z wcześniejszej literatury europejskiej i polskiej, obecne (pojawiające się, przywoływane) w danym utworze
- sposoby relacjonowania: forma podawcza (np. dziennik, pamiętnik, opis itp.), język opisu i prowadzenie narracji, obecność narratora, innych podróżujących, inne elementy organizacji tekstu
- kto podejmuje tę podróż
- przyczyny podjęcia podróży i jej charakter (podróż do celu, wędrówka, pielgrzymka, podróż edukacyjna - studia, podróż edukacyjna – dwór, podróż krajoznawcza, inne)
- cel, wybór drogi
- przedmiot (obiekty) zainteresowań
- (nie)obecność w narracji kontekstu politycznego, społecznego, historycznego
- losy i przemiany bohatera / narratora (jak zmienia się opowiadający w trakcie podróży: osiągnięcia poznawcze, uświęcenie, uwolnienie)
Grand Tour – wielka podróż w kulturze dawnej Europy
Tradycje (tłumaczenia i wydania dowolne)
Homer, Odyseja
Wergiliusz, Eneida
Marco Polo, Opisanie świata
Geoffrey Chaucer, Opowieści kanterberyjskie
John Bunyan, Wędrówka pielgrzyma
Daniel Defoe, Przygody Robinsona Cruzoe
Jonathan Swift, Podróże Guliwera
Laurence Sterne, Podróż sentymentalna przez Francję i Włochy
Relacje:
Wiek XVI
Mikołaj Krzysztof Radziwiłł, Podróż do Ziemi Świętej, Syrii i Egiptu 1582-1584, oprac. L. Kukulski, Warszawa 1962.
Wiek XVII
Jakub Sobieski, Peregrynacja po Europie [1607-1613]. Droga do Baden [1638], oprac. J. Długosz, Wrocław 1991.
Samuel Twardowski, Przeważna legacyja Krzysztofa Zbaraskiego od Zygmunta III do Sołtana Mustafy, wyd. R. Krzywy, Warszawa 2000. „Biblioteka Pisarzy Staropolskich”. t. 17
Jasia Ługowskiego podróże do szkół w cudzych krajach 1639-1643, oprac. K. Muszyńska, Warszawa 1974.
Wielka legacja Wojciecha Miaskowskiego do Turcji w 1640 roku, oprac. A. Przyboś, Warszawa-Kraków 1985.
Wojciech Radoliński, Pamiętnik podróży odbytej roku 1661-1663 po Austrii, Włoszech, Francji, wyd. Z. Celichowski, Toruń 1874.
Teodor Billewicz, Diariusz podróży po Europie w latach 1677-1678, z rękopisu odczytał, wstępem i komentarzami opatrzył M. Kunicki-Goldfinger, Warszawa 2004.
Wiek XVIII
Regina Salomea z Rusieckich Pilsztynowa, Proceder podróży i życia mego awantur, oprac. M. Pełczyński, Kraków 1957.
Karol Lubicz Chojecki, Pamięć dzieł polskich: podróż i niepomyślny sukces Polaków, wyd. A. Kuczyński, Z. J. Wójcik, Warszawa 1997.
Maurycy Beniowski, Pamiętniki, przeł. E. Kajdański, Warszawa 1995.
Stanisław Staszic, Dziennik podróży 1789-1805, wyd. Cz. Leśniewski, Kraków 1931. [UWAGA - w tej pozycji dokonano poprawki]
Adam Stanisław Naruszewicz, Diariusz podróży Jego Królewskiej Mości na sejm grodzieński, wyd. M. Bober-Jankowska, Warszawa 2008. „Biblioteka Pisarzy Polskiego Oświecenia”, t. 8.
Franciszek Karpiński, Podróż do Krakowa i jego okolic, w: Dzieła Franciszka Karpińskiego, t. 3, Warszawa 1806; oraz Podróż w kraju zaczarowanym, w: Roman Sobol, Ze studiów nad Karpińskim (1), Wrocław 1967.
Jan Potocki, Podróże, zebrał i oprac. L. Kukulski, przeł. J. U. Niemcewicz, J. Olkiewicz, L. Kukulski, Warszawa 1959.
Wybrane opracowania:
Backvis Claude, Szkice o kulturze staropolskiej, Warszawa 1975. Wybrane artykuły.
Bieńkowski Tadeusz, Podróże, hasło w: Słownik literatury staropolskiej (Średniowiecze. Renesans. Barok), pod red. T. Michałowskiej przy udziale B. Otwinowskiej i E. Sarnowskiej-Temeriusz, Wrocław 1990.
Czapliński Władysław, Długosz Józef, Podróż młodego magnata do szkół. Studium z dziejów kultury XVI i XVII w., Warszawa 1969.
Dziechcińska Hanna, O staropolskich dziennikach podróży, Warszawa 1991.
Dziedzictwo Odyseusza. Podróż, obcość i tożsamość, identyfikacja, przestrzeń, pod red. M. Cieśli-Korytowskiej i O. Płaszczewskiej, Kraków 2007. Wybrane artykuły dotyczące literatury napisanej przed 1800 rokiem.
Kaczmarek M. Specyfika peregrynacji wśród staropolskich form pamiętnikarskich XVI wieku, w: Munera litteraria. Księga ku czci Romana Pollaka, Poznań 1962.
Kroh Aleksandra, Jan Potocki. Daleka podróż, przeł. W. Dłuski, Warszawa 2007.
Mączak Antoni, Peregrynacje. Wojaże. Turystyka, Warszawa 1984.
Mączak Antoni, Życie codzienne w podróżach po Europie w XVI i XVII wieku, wyd. II uzup., Warszawa 1980.
Migoń Krzysztof, Opis podróży jako typ książki i przedmiot lektury, „Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich”, 1999, z. 10.
Przestrzeń i literatura, pod red. M. Głowińskiego i A. Okopień-Sławińskiej, Wrocław 1978.
Rosset François, Triaire Dominique, Jan Potocki. Biografia, przeł. A. Wasilewska, Warszawa 2006.
Ryba Janusz, Motywy podróżnicze w twórczości Jana Potockiego. Wrocław 1993.
Sajkowski Alojzy, Włoskie przygody Polaków. Wiek XVI-XVII, Warszawa 1978.
Trzynadlowski Jan, Struktura relacji pamiętnikarskiej, w: Księga pamiątkowa ku czci Stanisława Pigonia, Kraków 1961. Wybrane studia.
Wędrować, pielgrzymować, być turystą. Podróż w dyskursach kultury. Studia pod red. P. Kowalskiego, Opole 2003. Wybrane artykuły.
Wieczorkiewicz Anna, Apetyt turysty. O doświadczaniu świata w podróży, Kraków 2008. Odpowiednie rozdziały.
Wieczorkiewicz Anna, Wędrowcy fikcyjnych światów. Pielgrzym, rycerz i włóczęga, Gdańsk 1996.
Z dziejów polskich wędrówek naukowych za granicę, Wrocław 1969.
Ziętarska Jadwiga, Relacje Jana Potockiego z Turcji, Egiptu i Maroka na tle piśmiennictwa podróżniczego doby oświecenia, „Przegląd Humanistyczny” 1973 z. 1.
Źródła i granice pesymizmu w powieści poetyckiej polskiego romantyzmu.
Powieść poetycka jako gatunek romantyczny (jej geneza i struktura: współwystępowanie różnych rodzajowych komponentów, typologie bohatera powieści poetyckiej, funkcje pejzażu…; trudności w genologicznej kwalifikacji).
Pesymizm – kategoria filozoficzna i antropologiczna; jej kulturowe i estetyczne realizacje; pesymizm romantyków – jego źródła i literackie warianty.
Pesymizm, a specyfika polskiego romantyzmu – historyczne uwarunkowania.
Powieść poetycka wobec tragedii utraty niepodległości; różnorodność odniesień, bezpośredniość nawiązań i poetyka maski, intensywność i swoboda budowania aluzji.
Tragedia jednostki: jej historyczne i pozahistoryczne (?) uwarunkowania: egzystencjalny wymiar kreacji losów bohaterów powieści poetyckiej.
Klęski, katastrofy, tragedie w powieści poetyckiej: w jakim stopniu ich źródła mają charakter jednolity (zbliżony), a w jakim różnią się od siebie? O czym świadczą podobieństwa i różnice?
Dlaczego bohaterowie tych utworów ponoszą klęskę? Czy są to porażki jednoznaczne? Co można powiedzieć o stosunku do nich narratora (autora?)?
Kiedy klęska bohatera jest całkowita, a kiedy (w przypadku których powieści) pojawia się ukryta może(czy w innym, niż fabularny, porządku) perspektywa nadziei? W jaki sposób odnoszą się do tego problemu formuły „śmierci ontycznej” i „przestrzeni życia” (wprowadzone przez M. Maciejewskiego w szkicu „Śmierci czarne w piersiach blizny”)?
Rzeczywistość psychiczna, moralna i duchowa wobec zagadnień romantycznego pesymizmu.
W jakim stopniu bohaterowie polskich powieści poetyckich realizują wzór Byrona? (np. Giaur wobec Konrada Wallenroda, Marii, Zamku kaniowskiego…powieści Juliusza Słowackiego?)
Źródła:
A. Mickiewicz, Grażyna, Konrad Wallenrod
A. Malczewski, Maria
S. Goszczyński, Zamek kaniowski
J. Słowacki, Jan Bielecki, Żmija, Lambro, Wacław
S. Garczyński, Wacława dzieje
T.A. Olizarowski, Bruno
L. Mierosławski, Żelazna Maryna
G. Zieliński, Kirgiz
Powieść tzw. orientalna:
A. Mickiewicz, Szanfary
J. Słowacki, Arab
Literatura przedmiotu (wybór):
S. Chwin, wstęp do: Adam Mickiewicz, Konrad Wallenrod, Wrocław 1991 (BN I 72).
I. Dobrzycka, Kształtowanie się twórczości Byrona. Bohater bajroniczny a zagadnienie narodowe, 1963.
M. Janion, Tragizm „Konrada Wallenroda”, w: taż, Romantyzm. Studia o ideach i stylu, Warszawa 1969.
M. Janion, Życie pośmiertne Konrada Wallenroda, Warszawa 1990.
J. Kleiner, Mickiewicz, t.2: Dzieje Konrada, cz.1, Lublin 1998.
M. Kridl, wstęp do: J. Słowacki, Powieści poetyckie, Wrocław 1949 (BN I 47).
M. Maciejewski, Narodziny powieści poetyckiej w Polsce, Wrocław 1970.
M. Maciejewski, Śmierci „czarne w piersiach blizny”. O „Marii” Malczewskiego, w: „ażeby ciało powróciło w słowo”. Próba kerygmatycznej interpretacji literatury, Lublin 1991.
M. Maciejewski, Powieść poetycka [hasło w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 2 [w obu tomach Przewodnika hasłowe opracowania najważniejszych polskich powieści poetyckich].
R. Przybylski, wstęp do: A. Malczewski, Maria, Wrocław 1958 (BN I 46).
B. Suchodolski, Seweryn Goszczyński. Życie i dzieła(1801-1830), Warszawa 1927.
J. Sławiński, Powieść poetycka, hasło w: M. Głowiński, T. Kostkiewiczowa, A. Okopień- Sławińska, J. Sławiński, Słownik terminów literackich
A. Tretiak, Literatura angielska w okresie romantyzmu, 1928.
H. Trzpis, Książka na czasie. Studium krytyczne o „Wacława dziejach”, Kraków 1937.
J. Ujejski, Antoni Malczewski (poeta i poemat), Warszawa 1921.
M. Ursel, Bohater romantyczny powieści poetyckiej, „Prace Literackie” 1973, nr 15.
M. Ursel, wstęp do: J. Słowacki, Powieści poetyckie, oprac. M. Ursel, 1986 (BN I 47).
M. Zdziechowski, Pesymizm, romantyzm a podstawy chrześcijaństwa, przedmowa St. Borzym, Warszawa 1993.
M. Zielińska, „Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza, Warszawa 1990.
M. Żmigrodzka, Dwa oblicza wczesnego romantyzmu (Mickiewicz-Malczewski), „Pamiętnik Literacki” 1970, z. 3.
K. Górski, Bohater romantyczny, J. Lasecka-Zielak, Wallenrodyzm, M. Maciejewski, Powieść poetycka, E. Nawrocka, Tragizm, M. Piwińska, Indywidualizm, S. Treugutt, Bajronizm, hasła [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, pod red. J. Bachórza i A. Kowalczykowej, Wrocław 1991 (tam zob. również literaturę przedmiotu).
Postaci kobiecej tożsamości – Żmichowska, Orzeszkowa, Nałkowska
Omów powyższy temat (tj. zastanów się, jak bycie kobietą, poczucie kobiecości wpływało na życiowe, intelektualne i artystyczne wybory wymienionych pisarek), odwołując się do biografii i twórczości jednej z bohaterek lub potraktuj temat porównawczo, dokonując dowolnych zestawień (np. Żmichowska-Orzeszkowa, Orzeszkowa –Nałkowska, Żmichowska – Nałkowska lub Żmichowska – Orzeszkowa – Nałkowska)
jak definiuje się tożsamość; dawniejsze i nowsze teorie tożsamości, tożsamość „twarda” i
„miękka”
co znaczyło być pisarzem polskim w XIX wieku; jak wobec obowiązującego etosu
pisarskiego zachowywały się autorki; czy istniał jeden model zachowań; co zmienia się w modernizmie
pisanie a „kwestia kobieca”: jakie związki łączą te zjawiska; co mówiło się o literackich zajęciach kobiet w XIX wieku i później; jak pisarki radziły sobie z rezerwą wobec kobiet- autorek
czy kobiecość kształtowała tożsamość wymienionych pisarek; jaki był ich stosunek do emancypacji (feminizmu), polskości, cielesności; co później urodzone pisały o swoich poprzedniczkach; czy istniało pojęcie kobiecej tradycji; czy je podtrzymywano
jaki udział w kształtowaniu tożsamości ma pisanie; czy można mówić o tożsamości narracyjnej w przypadku Nałkowskiej, co z orzeszkową i Żmichowską; czy pisanie podtrzymuje tożsamość; czy ją „dekonstruuje”
biografia a twórczość: co uznać za kluczowe doświadczenie biograficzne Żmichowskiej, Orzeszkowej, Nałkowskiej; związek między publicystyką a literaturą fikcjonalną; jak przetwarzane są postaci biografii w ujęcia fabularne; powtarzające się motywy (perseweracje), pokrewni (autorkom) duchem bohaterowie i bohaterki (np. Beniamin Żmichowskiej, Seweryna Orzeszkowej, Narcyza Nałkowskiej)
ważniejsze wypowiedzi publicystyczne i literackie na temat kobiet (mężczyzn), kobiecości, emancypacji, a także równości i różności kobiet i mężczyzn
szczegółowa analiza i interpretacja wybranego utworu, stanowiącego rozwinięcie podnoszonych tu kwestii
Bibliografia
Teksty literackie:
N. Żmichowska, Poganka; Listy, oprac. M. Romankówna, t. 1-3, Wrocław 1957-1967; t. V: Narcyssa i Wanda, wyd. B. Winklowa i H. Żytkowicz, Warszawa 2007; t. 4: Listy do Julii Baranowskiej (w druku), do wyboru; NŻ i J. Baranowska, Ścieżki przez życie. Wspomnienia, oprac. M. Romankówna, Wrocław 1961.
E. Orzeszkowa, Dwa bieguny; Ad Astra; Australijczyk; Listy zebrane, do druku przygotował i komentarzem opatrzył E. Jankowski, t. 1-9, Wrocław 1954-1981 (wybór); Publicystyka społeczna, t.1, wybór i wstęp G. Borkowska, oprac. edytorskie I. Wiśniewska, Warszawa 2001.
Z. Nałkowska, Kobiety; Narcyza, Węże i róże, Hrabia Emil, Dom kobiet (trzy utwory do wyboru); Dzienniki, wstęp, oprac. i komentarz H. Kirchner, t. 1: 1899-1905, Warszawa 1975; t.2: 1909-1917, Warszawa 1976; t.5: 1939-1944, Warszawa 1996; wybrane eseje z tomu: Widzenie bliskie i dalekie, Warszawa 1957.
Opracowania:
Lektury wprowadzające:
M. M. Baranowska, Luce Irigaray: myślenie różnicy płci, „Pełnym głosem” 1996, nr 4.
P. Dybel, Zagadka „drugiej płci”. Spory wokół różnicy seksualnej w psychoanalizie i w feminizmie, Kraków 2006, wybrane fragmenty.
J. Migasiński, Zobaczyć niewidzialne. Od fenomenu do widma, czyli analiza pewnego przypadku wyobraźni filozoficznej, „Przegląd Filozoficzno-Literacki” 2008, nr 4.
Ch. Taylor, Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej, przełożyli: M. Gruszczyński, O. Latek, A. Lipszyc, A. Michalak, A. Rostowska, M. Rychter, Ł. Sommer: naukowo oprac. T. Gadacz, wstęp: A. Bielik-Robson, Warszawa 2001 (prwdr. 1989); wybrane fragmenty.
Lektury podstawowe:
G. Borkowska, Antropologia ciała w zapiskach dziennikowych i publicystyce Zofii Nałkowskiej w: Ucieleśnienia. Ciało w zwierciadle współczesnej humanistyki. Myśl – praktyka – reprezentacja, pod red. A. Wieczorkiewicz i J. Batar, Warszawa 2007.
G. Borkowska, Cudzoziemki. Studia o polskiej prozie kobiecej, Warszawa 1996.
A. Chałupnik, Sztandar ze spódnicy. Zapolska i Nałkowska o kobiecym doświadczeniu ciała, Warszawa 2004.
P. Chmielowski, Autorki polskie wieku XIX. Studium literacko-obyczajowe, Warszawa 1885.
A. Foltyniak, Między „pisać Nałkowską” a Nałkowskiej „czytaniem siebie”, Kraków 2004.
K. Górski, Klotylda i Marta. Dwie postacie kobiece w twórczości Orzeszkowej, „Tygodnik Ilustrowany”: 1937, nr 36.
J. Iwaszkiewicz, Orzeszkowa dzisiaj, „Wiadomości literackie” 1937, nr 12; przedruk jako przedmowa do: E. Orzeszkowa, Pisma, t.1, Warszawa 1937.
E. Jankowski, Eliza Orzeszkowa, Warszawa 1980, wyd. 4 (prwdr 1964)
H. Kirchner, Modernistyczna młodość Zofii Nałkowskiej, „Pamiętnik Literacki” 1968, nr 1.
K. Kłosińska, Zepsuty romans („Dwa bieguny” i „Ad astra” wśród powieści o wieku nerwowym) w: Studia o twórczości E. Orzeszkowej, pod red. J. Paszka, Katowice 1989.
E. Kraskowska, Zofia Nałkowska, Poznań 1999.
I. Krzywicka, Młoda Orzeszkowa, „Wiadomości Literackie” 1936, nr 53/54
J. Paszek, „Maria” i „Matra” E. Orzeszkowej w: Studia o twórczości E. Orzeszkowej, pod red. J. Paszka, Katowice 1989.
M. Mann, „Poganka” Narcyzy Żmichowskiej. Geneza, źródła, artyzm i idea utworu, Warszawa 1916.
M. Marszałek, „Życie i „papier”. Autobiograficzny projekt Zofii Nałkowskiej: „Dzienniki” 1899-1954, wstęp G. Ritz, Kraków 2004.
U. Philips, Narcyza Żmichowska. Feminizm i religia, przeł. K. Bojarska, Warszawa 2008.
M. Romankówna, Na nowych drogach. Studia o Elizie Orzeszkowej, Kraków 1948.
M. Romankówna, Źródła i rozwój poglądów Żmichowskiej na emancypację. „Sprawozdania Polskiej Akademii Umiejętności”, Kraków 1950.
B. Schulz, Zofia Nałkowska na tle swej nowej powieści, „Skamander” 1939, nr 108-110, przedruk w: B. Schulz, Proza, Kraków 1964.
B. Smoleń, Wokół „Domu kobiet” Zofii Nałkowskiej w: Krytyka feministyczna. Siostra teorii i historii literatury, pod red. G. Borkowskiej i L. Sikorskiej, Warszawa 2000.
D. Wawrzykowska-Wierciochowa, E. Orzeszkowa jako obywatelka, pisarka i hetmanka ruchu kobiecego, „Praca Kobiet” 1946, nr 10.
B. Winklowa, Narcyza Żmichowska i Wanda Żeleńska, Kraków 2004.
Wokół premiery „Domu kobiet”. Listy z archiwum Arnolda Szyfmana, oprac. i wstęp. E. Krasiński, „Pamiętnik Teatralny” 1974, z. 3-4.
M. Żmigrodzka, Orzeszkowa. Młodość pozytywizmu, Warszawa 1965.
TEMAT JĘZYKOWY
Dałby Bóg, żeby buk nie wpadł w Bug!
Naruszanie norm ortograficznych oraz zmiany we współczesnej pisowni w perspektywie historii polskiej ortografii*
(*temat nie obejmuje zagadnień interpunkcji)
Wykorzystując podany zestaw zagadnień i opracowań, omów ogólnie problem tworzenia, krystalizowania się i ewolucji zasad pisowni w języku polskim oraz wymień najważniejsze działania podejmowane w tym zakresie w przeszłości (część I pracy). Przedstaw następnie współczesny stan w tej dziedzinie, ilustrując swe rozważania materiałem zebranym samodzielnie z różnych form komunikacji (część II pracy). W swoich analizach uwzględnij różne typy tekstów pisanych (utwory literackie, teksty dziennikarskie, teksty reklamowe, teksty urzędowe, prace uczniowskie, ogłoszenia, blogi, czaty, sms-y). Omów charakterystyczne przykłady łamania zasad pisowni i określ, w jakiego typu tekstach daje się najczęściej zaobserwować tego rodzaju pogwałcenia norm. Przedstaw przyczyny i domniemane motywacje takich zachowań. Rozważ, czy i jak można zapobiegać utrwalaniu niepożądanych zwyczajów ortograficznych. W jakim kierunku zmierzają zmiany sposobu zapisywania tekstów w nowych formach wypowiedzi pisemnej? Wskaż czynniki, jakie mają na to wpływ.
Problemy do rozważenia:
Czy zasadne jest dążenie do ustalania norm ortograficznych?
Jakie trudności towarzyszyły kształtowaniu się polskich zwyczajów i norm ortograficznych? Jak przebiegał proces adaptacji alfabetu łacińskiego na użytek języka polskiego?
Jakie tendencje dominowały w kształtowaniu się polskiej ortografii na przestrzeni dziejów? Pod wpływem jakich czynników językowych i pozajęzykowych kształtowała się polska norma ortograficzna?
Czym się tłumaczy wprowadzanie reform ortograficznych? W jakich okolicznościach decydowano się w Polsce na reformowanie zasad pisowni?
Jakie bunty przeciwko prawidłom pisowni zdarzały się w Polsce? Z czego wynikały i jak się uzewnętrzniały?
Czy i w jakich okolicznościach nieprzestrzeganie zasad pisowni można zaliczyć do zachowań świadomych i celowych bądź nieświadomych i przypadkowych?
Jak rozwój nowych mediów i sposobów komunikacji wpływa na zmiany w pisowni? Jakie znaczenie dla ortografii mają możliwości techniczne zapisu tekstu?
Czym cechuje się grafia nowych form wypowiedzi pisemnej (SMS-y, czaty, blogi, fora internetowe itp.). Co można na tej podstawie powiedzieć o współczesnej kulturze?
Jakie czynniki kulturowe i względy funkcjonalne uzasadniają wykorzystywanie różnego rodzaju piktogramów we współczesnej komunikacji? Jaką rolę odgrywają tam piktogramy informacyjne, a jaką emotikony?
W jaki sposób może się przejawiać gra językowa w dziedzinie ortografii? Czemu taka gra służy?
Jakie działania podejmuje się w Polsce dla upowszechnienia poprawnej pisowni i pogłębiania świadomości ortograficznej?
Bibliografia:
I. Bajerowa , Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. 1. Ortografia, fonologia z fonetyką, morfonologia, Katowice 1986.
K. Bochenek, E. Polański, A. Szczepocka-Walas , 10 Jubileuszowe Dyktando Ogólnopolskie. Historia, wywiady, teksty, Łódź 2001.
J. Bujak-Lechowicz , E. Polański , Poprawność ortograficzna i interpunkcyjna a komputer, [w:] Współczesna polszczyzna. Stan. Perspektywy. Zagrożenia, red. Z. Cygal-Krupa, Kraków-Tarnów 2008, s. 107-116.
D. Bula , B. Niesporek-Szamburska, Zachowania językowe młodzieży – błędy w komunikacji czy celowa manifestacja?, [w:] Język trzeciego tysiąclecia II, red. G. Szpila, Kraków 2002, s. 133-138.
I. Burkacka , O grach z wielką literą, [w:] Na językoznawczych ścieżkach, red. A. Mikołajczuk, R. Pawelec, Warszawa 2007, s. 76-84.
M. Dąbrowska, Cechy komunikacji elektronicznej, [w:] Język trzeciego tysiąclecia II, red. G. Szpila, Kraków 2002, s. 151-160.
W. Gawdzik, Gramatyka na wesoło i na serio, Warszawa 2002.
G. Godlewski, Słowo – pismo – sztuka słowa. Perspektywy antropologiczne, Warszawa 2008.
W. Gruszczyński, Czy normy językowe obowiązują w Internecie?, [w:] Zmiany w publicznych zwyczajach językowych, red. J. Bralczyk, K. Mosiołek-Kłosińska, Warszawa 2001, s. 183-190.
B. Hill, Tajniki pisma, Warszawa 1992.
M. Jasińska, Językowy savoir-vivre w internecie, [w:] Język w komunikacji III, red. G. Habrajska, Łódź 2001, s. 119-125.
S. Jodłowski, Losy polskiej ortografii, Warszawa 1979.
T. Karpowicz , Kultura języka polskiego. Wymowa, ortografia, interpunkcja, Warszawa 2009.
Z. Klemensiewicz, Historia języka polskiego, Warszawa 2002.
E. Kołodziejek, Nowa jakość polszczyzny: zagrożenie czy szansa?, [w:] Współczesna polszczyzna. Stan. Perspektywy. Zagrożenia, red. Z. Cygal-Krupa, Kraków-Tarnów 2008, s. 33-40.
M. Kuckenburg, Pierwsze słowo. Narodziny mowy i pisma, Warszawa 2006.
J. Parkosz , Jakuba Parkosza traktat o ortografii polskiej, Warszawa 1985.
J. Pirożyński, Drukarstwo krakowskie XV-XVI wieku, Warszawa-Kraków 1975.
J. Pirożyński, Johannes Gutenberg i początki ery druku, Warszawa 2002.
E. Polański, Dydaktyka ortografii i interpunkcji, Warszawa 1995.
E. Polański, Ortografia polska dziś, [w:] Z teorii i praktyki dydaktycznej języka polskiego, red. H. Synowiec, Katowice 2005.
E. Polański, Reformy ortografii polskiej – wczoraj, dziś, jutro, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 2004, nr LX, s. (online: http://www.mimuw.edu.pl/polszczyzna/PTJ/b/b60_029-046.pdf).
E. Polański, Zasady pisowni i interpunkcji, [w:] Wielki słownik ortograficzny PWN, red. E. Polański, Warszawa 2003, s. 9-151.
E. Polański, Zasady pisowni i interpunkcji, Warszawa 2008.
E. Polański, Żmigrodzki P., Leksykon ortograficzny, Warszawa 2001.
Z. Saloni, O kodyfikacji polskiej ortografii – historia i współczesność, „Nauka. Kwartalnik PAN” 2005, nr 4.
Z. Saloni, O sytuacji w polskiej ortografii, „Poradnik Językowy” 1998, nr 4-5.
A. Skudrzyk, Czy zmierzch kultury pisma? O synestezji i analfabetyzmie funkcjonalnym, Katowice 2005.
J. Tokarski, Traktat o ortografii polskiej, Warszawa 1979.
Słowniki:
Wielki słownik ortograficzny PWN, red. E. Polański, Warszawa 2003.
Z. Saloni, K. Szafran, T. Wróblewska, Ortograficzny słownik ucznia, Warszawa 1997.
Wielki słownik ortograficzny języka polskiego, red. nauk. A. Markowski, Warszawa 1999.
Słownik ortograficzny języka polskiego wraz z zasadami pisowni i interpunkcji, red. nauk. M. Szymczak, Warszawa 1995.
T. Karpowicz, Praktyczny słownik ortograficzny współczesnego języka polskiego, Warszawa 2000.
E. Polański, Słownik ortograficzny dla najmłodszych, Warszawa 1998.
E. Jędrzejko, A. Skudrzyk, K. Urban, Słownik ortograficzny języka polskiego (z elementami gramatyki), Warszawa 1998.
Temat teatrologiczny
Współczesne teksty dla teatru:
Przedmiotem rozprawki winna być próba analizy tekstu dramatycznego, stanowiącego scenariusz przedstawienia oraz ukazanie zmiany w traktowaniu przez realizatorów różnego typu utworów, tak dramatycznych, jak prozatorskich czy dokumentalnych jako warstwy słownej spektaklu; temat należy omówić na konkretnych przykładach.
Zagadnienia, które należałoby poruszyć lub wybrać jedno do szczegółowego omówienia:
językowy kształt (struktura) współczesnego dramatu
wykorzystanie rozmaitych tekstów niedramatycznych (w tym także tzw. teatr dokumentalny)
autorskie teksty/adaptacje dokonywane przez reżyserów
funkcja dramaturga w opracowywaniu tekstów spektakli, „przepisywanie” tekstów klasycznych, np. łączenie sztuk różnych autorów, które łączy osoba głównego bohatera (-rki), najczęściej rodem ze starożytności: Medea, Ifigenia, Agamemnon, Odyseusz, itp.
Reżyserzy, których twórczość może być przedmiotem analizy:
Jan Klata (oraz tandem – Jan Klata–Sebastian Majewski)
Krystian Lupa
Krzysztof Warlikowski
tandem – Monika Strzępka–Paweł Demirski
tandem – Paweł Miśkiewicz–Dorota Sajewska
Maja Kleczewska
Michał Borczuch
Monika Pęcikiewicz
Agata Duda-Gracz
Mariusz Grzegorek
Janusz Wiśniewski
Michał Zadara
z nieżyjących:
Jerzy Grotowski
Jerzy Grzegorzewski
Tadeusz Kantor
Józef Szajna
oraz – oparte na dokumentach spektakle Teatru Ósmego Dnia
Generalnie – wybór spektakli i reżyserów dowolny, do decyzji autora rozprawki.
Bibliografia:
Antropologia widowisk, wstęp i red. L. Kolankiewicz, Warszawa 2005.
R. Barthes, Śmierć autora, „Teksty drugie” 1999 nr 1-2.
M. Borowski, M. Keil, P. Sztarbowski, M. Sugiera, Zdefiniować czy oswoić? „Dialog” 2009 nr 9.
A. Burzyńska, M. P. Markowski, Teorie literatury XXI wieku. Podręcznik. Kraków 2006.
Dramaturg. „Notatnik Teatralny” nr 58-59/2010.
M. Carlson, Performans, Warszawa 2007.
A. Duda, Teatr realności. O iluzji i realności w teatrze współczesnym, Gdańsk 2006.
L. Flaszen, Teatr skazany na magię, Kraków 1983 (część: Teatr ubogi) albo L. Flaszen „Cyrograf”, Kraków 1971 (1974, 1997).
P. Gruszczyński, Człowiek czy ryba, „Dialog” 2009 nr 9.
D. Jarząbek, Niewidzialna profesja, „Dialog” 2009 nr 9.
T. Kantor, Metamorfozy. Teksty o latach 1939-1974, wybór i oprac. J. Pleśniarowicz, Kraków 2000
T. Kantor, Pisma, t. 1-3, Wrocław – Kraków 2005.
J. Kott, Kamienny potok. Eseje o teatrze i pamięci. Kraków 1991; tegoż: Płeć Rozalindy, Kraków 1992.
A. Krajewska, Dramatyczna teoria literatury, Poznań 2009.
D. Kużnicka, Obszary zwątpień i nadziei. Inscenizacje Jerzego Grzegorzewskiego 1966-2005,Warszawa 2006.
H. T. Lehmann, Teatr postdramatyczny, przekł. D. Sajewska i M. Sugiera, Kraków 2004
K. Lupa, Rozmowy, „Notatnik Teatralny” nr 54-55/ 2009.
Z. Osiński, Grotowski i jego Laboratorium, Warszawa 1980.
Z. Osiński, Jerzy Grotowski. Źródła, inspiracje, konteksty , Gdańsk 1998 lub dwutomowe wyd. z roku 2010.
Problemy teorii dramatu i teatru, t. I, red. J. Degler, Wrocław 2003.
J. Puzyna-Chojka, Teatr w poszukiwaniu realności, „Kultura Enter. Miesięcznik Wymiany Idei”, XI 2008, www.kulturaenter.pl
K. Puzyna, Pisać na scenie w: tegoż, Burzliwa pogoda, Warszawa 1971.
P. Pavis, Słownik terminów teatralnych, przekł. i oprac. S. Świontek, Wrocław 1998; i wydania nast.
T. Plata, Strategie publiczne, strategie prywatne. Teatr polski 1990-2005, Warszawa 2006.
K. Pleśniarowicz, Przestrzenie deziluzji. Współczesne modele dzieła teatralnego, Kraków 1996.
J.-P. Sarrazac, Słownik dramatu nowoczesnego i najnowszego, przekł. M. Borowski i M. Sugiera, Kraków 2007.
R. Schechner, Wstęp do performatyki, Wrocław 2008.
M. Sugiera, Teksty dla współczesnego teatru. Dlaczego przepisujemy klasyków albo kto zastąpił dramatopisarza, „Didaskalia” nr 82, 2007.
Szekspir i uzurpator. Z Krzysztofem Warlikowskim rozmawia Piotr Gruszczyński, Warszawa 2007.
A. Ubersfeld, Czytać teatr I, Warszawa 2002.
J. Walaszek, Ślady przedstawień, Warszawa 2008.
A. Wirth, Teatr jaki mógłby być, przekł. M. Leyko i J. Margański, Kraków 2002.
A. Wójtowicz, Od Orfeusza do Studium o Hamlecie. Teatr 13 Rzędów w Opolu (1959-1964), Wrocław 2005.
zeszyty monograficzne „Notatnika Teatralnego”: nr 32-33/2004, nr 38/2005, nr 42/2006, nr 43/2006, nr 48/2008, nr 49-51/2008.
sztuki (m. in. Jelinek, Demirskiego, Pałygi, S. Majewskiego, Wojcieszka) i teksty im towarzyszące, drukowane w „Dialogu” w latach 2005-2010 (spis treści pisma od 2000 roku do dziś na stronie internetowej: www.witryna.czasopism.pl
recenzje spektakli zamieszczone w prasie codziennej, miesięczniku „Teatr” i dwumiesięczniku „Didaskalia”
strona internetowa Teatru Ósmego Dnia
TEMAT KULTUROZNAWCZY
Lalki, manekiny w literaturze i tekstach kultury
Zadaniem osoby podejmującej ten temat jest opanowanie – na podstawie dostępnej literatury przedmiotu – wiedzy o motywie lalki, manekina, kukły, golema (i innych form przedstawiających człowieka) w literaturze, oraz wykorzystanie tej wiedzy w pracy będącej samodzielną analizą i interpretacją wybranych utworów.
Uczeń może zanalizować i zinterpretować jeden utwór literacki (w takim wypadku należy się wykazać dobrą znajomością kontekstów historycznoliterackich), może wybrać dwa utwory do interpretacji porównawczej, może również wybrać twórczość jednego pisarza (np. Stanisława Grochowiaka), jedną epokę (np. romantyzm) lub nurt literacki (np. futuryzm), by ukazać różnorodność motywów lalkowych.
Interpretacje tekstów literackich mogą, ale nie muszą zostać uzupełnione analizami dzieł plastycznych, można również zestawić utwór literacki z plastycznym (np. z fotografią) lub filmem.
Nie jest wskazane, by uczniowie podejmowali próby całościowego ujęcia historii lalki w literaturze i problematyki teatru lalkowego. W realizacji tematu pomocna będzie znajomość teorii feministycznych lub psychoanalitycznych (np. na podstawie podręcznika Anny Burzyńskiej i Michała Pawła Markowskiego, Teorie literatury XX wieku), ale nie jest to konieczny warunek stawiany autorom prac. Proponowany wykaz literatury nie jest wyczerpujący – autor pracy może wybrać do analizy teksty spoza listy.
Proponowane zagadnienia:
lalka dziecięca – dzieje zabawki: zmiany w funkcjach i znaczeniu lalki (od sacrum do pokoju dziecięcego); rola lalek w historii dzieciństwa; lalki i postacie lalkowe w literaturze dziecięcej i dla dorosłych; lalki w kulturze popularnej (film, reklama).
manekin – rodzaje i funkcje manekinów; zależność manekinów od koncepcji ciała i obowiązującego kanonu urody; manekin w kulturze masowej (witryny sklepowe, plakaty, moda, krytyka feministyczna); figury woskowe; uncanny valley.
maszyna – fascynacja automatami; historia mechanicznych automatów; futurystyczne zachwyty maszyną; obrazy industrializmu i rewolucji przemysłowej; historia transplantologii.
bibelot, figurka – estetyczna i komunikacyjna funkcja bibelotów; kultura mieszczańska i kolekcjonerstwo;
golem – źródło i znaczenie motywu człowieka stworzonego przez człowieka; motyw golema w kulturze żydowskiej (kabała) i alchemii; homunculus; przyczyny popularności tej figury w kulturze masowej.
sztuczny człowiek Frankensteina – pytania (etyczne i estetyczne) o status zwłok, mumii, plastynatów (np. wystawy von Hagensa); ekranizacje i filmowe reinterpretacje mitu Frankensteina; wizerunki sztucznego człowieka w horrorze.
pomniki – estetyka czy polityka?; romantyczna miłość do posągów; pomniki pisarzy.
fotografia lalki – Hans Bellmer: surrealizm, niedojrzałość, przemoc, pożądanie?; kolaże Janusza Brzeskiego.
problematyka towarzysząca motywom lalkowym – np. kryzys rodziny, kazirodztwo, sobowtór, seksualność (fetyszyzm), list, eksperymenty narracyjne – próba interpretacji tych zjawisk.
Bibliografia:
Teksty literackie:
Antologia poezji dziecięcej, wybrał i oprac. J. Cieślikowski, Wrocław 1980.
Antologia polskiego futuryzmu i nowej sztuki, wstęp i komentarz opracował Zbigniew Jarosiński, wybór i przygotowanie tekstów: Helena Zaworska, Wrocław 1978 (BN I 230).
Tytus Czyżewski, Poezje i próby dramatyczne, oprac. Alicja Baluch, Wrocław 1992 (BN I 273).
E.T.A. Hoffmann, Piaskun, przeł. F. Faleński, w: Czarny pająk. Opowieści niesamowite z prozy niemieckiej, wybór, wstęp i noty o autorach Gerard Koziełek, Warszawa 1978, s. 101-138.
Maria Konopnicka, Lalki moich dzieci, w: Pisma zebrane, red. A. Brodzka, Nowele, t. II: Moi znajomi i inne opowiadania, Warszawa 1974.
Gustaw Meyrink, Golem, przeł. A. Lange, Kraków 1992.
Gustaw Meyrink, Gabinet figur woskowych, przeł. M. Szematowicz, w: Gabinet figur woskowych. Opowieści niesamowite, wybór i posłowie H. Orłowskiego, Poznań 1980.
Miłość romantyczna, wybór i posłowie M. Piwińska, Kraków 1984.
Alisa Mun, Lalka, przeł. Aldona Judina, Gdańsk 2007.
Eliza Orzeszkowa, Jędza, Warszawa 1954, lub: Orzeszkowa Eliza, Jędza; Pieśń przerwana, wyd. 2, Warszawa 1950 (Pisma zebrane pod red. Juliana Krzyżanowskiego, t. 25).
Peiper Tadeusz, Miasto. Masa. Maszyna, w: tegoż, Tędy. Nowe usta, przedmowa, komentarz, nota bibliograficzna S. Jaworski, oprac. tekstu i redakcja T. Podolska, Kraków 1972.
Władysław Stanisław Reymont, Komurasaki. Żałosna historya o pękniętem porcelanowem sercu japońskiem [opowiedziana dla Hality Lutosławskiej], „Chimera” 1901, t. II, z. 6.
Rainer Maria Rilke, Lalki (o lalkach woskowych Lotty Pritzel), tłum. Tomasz Ososiński, „Tygiel Kultury” 2008, nr 1/3, s. 160-164.
Mercè Rodoreda, Pokój lalek, przeł. Barbara Łuczak, „Literatura na Świecie” 2003, nr 5-6.
Bruno Schulz, Opowiadania. Wybór esejów i listów, oprac. Jerzy Jarzębski, wyd. 2 przejrzane i uzupełnione, Wrocław 1998.
Mary Shelley-Wollstonecraft, Frankenstein, przeł. Henryk Goldmann, Poznań 1989.
Debora Vogel, Akacje kwitną. Montaże, posłowie Karolina Szymaniak, Kraków 2006.
Wybór wierszy różnych autorów – np. Krzysztof Kamil Baczyński (Pamiąteczki), Roman Brandstaetter (Golem, Faust zwyciężony), Józef Czechowicz (Przemiany), Stanisław Grochowiak, Jerzy Harasymowicz (Sztuka Makowskiego), Bolesław Leśmian (Lalka, Panna Anna), Ewa Łuskina (Historia pozytywki, Bronisława Ostrowska (Narodziny bajki, Lalka rozbita), Maria Pawlikowska-Jasnorzewska (Umarła lalka), Halina Poświatowska, Tadeusz Różewicz (W gościnie u Henryka Tomaszewskiego w Muzeum Zabawek, Witolda Wojtkiewicza sąd ostateczny).
Literatura dla młodego odbiorcy – np. Hans Christian Andersen (Pasterka i kominiarczyk, Dyrektor teatru marionetek, W dziecinnym pokoju), Lyman Frank Baum (Czarnoksiężnik z Krainy Oz), Jan Brzechwa (Akademia pana Kleksa), Carlo Collodi (Pinokio), E.T.A. Hoffmann (Dziadek do orzechów).
Opracowania:
Hans Bellmer, Gry lalki, wybór i oprac. A. Przywara i A. Szymczyk, Gdańsk 1998.
Walter Benjamin, Lalki, w: tegoż, Pasaże, red. R. Tiedemann, przeł. I. Kania, posłowie Z. Bauman, Kraków 2005.
Jan Bujak, Zabawki w Europie: zarys dziejów – rozwój zainteresowań, Kraków 1988.
Anna Czabanowska-Wróbel, Dzieci, pajace i lalki (o młodopolskich dziejach motywu), „Teksty Drugie” 1998, nr 1/2, s. 223-244; oraz w: tejże, Dziecko. Symbol i zagadnienie antropologiczne w literaturze Młodej Polski.
Człowiek i rzecz. O problemach reifikacji w literaturze, filozofii i sztuce, pod red. S. Wysłouch i B. Kaniewskiej, Poznań 1999.
Tim Dant, Kultura materialna w rzeczywistości społecznej. Wartości, działania, style życia, przekład [zbiorowy] zredagował i poprawił J. Barański, Kraków 2007.
Zygmunt Freud, Niesamowite, w: tegoż, Pisma psychologiczne, przeł. R. Reszke, Warszawa 1997
Donna Haraway, Manifest cyborga, przeł. E. Franus, „Magazyn Sztuki” 1998, nr 17.
Konstanty A. Jeleński, Bellmer, albo Anatomia Nieświadomości Fizycznej i Miłości [z dodaniem eseju Heinricha von Kleista O teatrze marionetek oraz Notatek o lalce Hansa Bellmera], Gdańsk 1998.
Henryk Jurkowski, Lalki w rytuale, „Polska Sztuka Ludowa. Konteksty” 1988, nr 2, s. 35-45.
Henryk Jurkowski, Szkice z teorii teatru lalek, Łódź 1993.
Grzegorz Leszczyński, Kulturowy obraz dziecka i dzieciństwa w literaturze drugiej połowy XIX i w XX w. Wybrane problemy, Warszawa 2006.
Elżbieta Łojszczyk, Wcielenia materii (Schulz i Bellmer), „Twórczość” 2009, nr 3.
Jurij Łotman, Lalki w systemie kultury, przeł. P. Ustrzykowski, „Teksty” 1978, nr 6.
Victoria Nelson, Sekretne życie lalek, przekład A. Kowalcze-Pawlik, Kraków 2009.
Wojciech Owczarski, Miejsca wspólne, miejsca własne. O wyobraźni Leśmiana, Schulza i Kantora, Gdańsk 2006.
Małgorzata Radkowska-Walkowicz, Od Golema do Terminatora. Wizerunki sztucznego człowieka w kulturze, Warszawa 2008.
Mary F. Rogers, Barbie jako ikona kultury, przeł. Ewa Klekot, Warszawa 2003.
Stanisław Rosiek, Lalka – wstępne notatki, „Opcje” 1997, nr 1, s. 75-77.
Stanisław Rosiek, Zwłoki Mickiewicza. Próba nekrografii poety, Gdańsk 1997.
Sienkiewicz Barbara, Wokół motywu manekina (Bruno Schulz i Debora Vogel), w: W ułamkach zwierciadła… Bruno Schulz w 110 rocznicę urodzin i 60 rocznicę śmierci, pod red. M. Kitowskiej-Łysiak i W. Panasa, Lublin 2003.