Wysłane przez administrator w
Echa motywów i idei starotestamentowych w literaturze oraz kulturze staropolskiej (do połowy XVIII w.)
Zadaniem uczestnika Olimpiady jest odnalezienie w dziełach literackich średniowiecza renesansu i baroku motywów (idei, symboli, obrazów, wzorów postaw) mających źródło w księgach Starego Testamentu oraz omówienie ich ujęcia i funkcjonowania w wybranych utworach. Przykładowe motywy, które mogą stać się przedmiotem opracowania to: grzech pierworodny i problem zła, mit genezyjski, ofiara Izaaka, cierpienie Hioba, ofiara Jeftesa, dramat Salomona, miłość w „Pieśni nad pieśniami”, wątki koheletyczne, postaci kobiet w „Starym Testamencie”, maksymy i sentencje biblijne, lub też inne zjawiska dostrzeżone przez Autora pracy. Praca może być poświęcona prześledzeniu bogactwa motywów starotestamentowych w dziełach jednego wybranego twórcy, albo zawierać analizę ujęć jednego motywu (lub jego wariantów) w twórczości kilku wybranych pisarzy staropolskich. Bardzo cenne byłoby również przedstawienie zjawiska na tle porównawczym i w kontekście kulturowym, np. malarstwa, grafiki itp. Wybierając dany motyw, Autor pracy winien mieć także wiedzę na temat charakteru i swoistości gatunkowej tekstów biblijnych. Decyzja o kompozycji pracy, wyborze i układzie omawianych problemów należy do Autora. Praca winna zawierać wykaz dzieł literackich, które są przedmiotem analiz (źródła - bibliografia podmiotowa) oraz wykorzystanych w jej przygotowaniu opracowań i książek pomocniczych (słowników i encyklopedii) (bibliografia przedmiotowa).
Zagadnienia i problemy ogólne, w których Autor pracy powinien mieć orientację na podstawie literatury przedmiotu:
Dzieje ksiąg Starego Testamentu, kształtowanie się tzw. kanonu w tradycji judaistycznej i chrześcijańskiej.
Funkcje i warianty motywów, idei, obrazów, wzorów postaw - czerpanych ze Starego Testamentu - w tekstach literackich (przy odwołaniach porównawczych do dzieł sztuki).
Znaczenie przekładów ksiąg Starego Testamentu w literaturze staropolskiej; rola tłumaczeń oraz parafraz psalmów w dobie Renesansu.
Recepcja myśli starotestamentowej a kształtowanie się gatunków literatury dawnej (apokryf, kazanie, pieśń, psalm, sonet, moralitet, tragedia humanistyczna, traktat itp.).
Apokryfy starotestamentowe – ich funkcja i odbiór w literaturze dawnej.
Stary Testament jako źródło biblizmów w literaturze dawnej.
Nawiązania starotestamentowe w literaturze XIX i XX wieku - kilka przykładów.
Bibliografia:
1. Źródła (bibliografia podmiotowa)
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu (tzw. Biblia Tysiąclecia – wyd. dowolne).
Biblia w przekładzie księdza Jakuba Wujka z 1599 roku, oprac. J. Frankowski, Warszawa 1999 (lub dowolne wydanie Pisma Świętego w tłumaczeniu ks. Jakuba Wujka).
Biblia Jerozolimska. Edycja polska, Pallotinum 2006.
Apokryfy Starego Testamentu, oprac. R. Rubinkiewicz, Warszawa 1999.
W. Wydra, W.R. Rzepka, Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, Wrocław 1984 i wyd. następne (Psałterz floriański; Psałterz puławski; Biblia królowej Zofii).
„Cały świat nie pomieściłby ksiąg”. Staropolskie opowieści i przekazy apokryficzne, wyd. Wojciech R. Rzepka i Wiesław Wydra, wstęp Maria Adamczyk, Poznań 1996 (Postępek prawa czartowskiego przeciw rodzajowi ludzkiemu; Historyja barzo cudna [...] o stworzeniu nieba i ziemie; Istoryja o świętym Jozefie, patryjarsze Starego Zakonu).
Polskie wierszowane legendy średniowieczne, wyd. i oprac. S. Vrtel-Wierczyński i W. Kuraszkiewicz, Wrocław 1962 (BPP Seria A, nr 2).
(Pieśń o świętym Jopie)
Mikołaj Rej, Pisma wierszem (wybór), oprac. J. Krzyżanowski, Wrocław 1954. BN I, 151 (Żywot Józefa).
Jan Kochanowski, Dzieła polskie, oprac. J. Krzyżanowski, Warszawa 1953 i wyd. nast. (Psałterz Dawidów, Zuzanna, Wzór pań mężnych, „Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary...”, Pieśń o potopie).
Teatr polskiego renesansu, oprac. J. Lewański, (Komedyja albo Dyjalog [o ofiarowaniu Izaaka]; Jan Zawicki, Jeftes).
Piotr Skarga, Żywoty świętych Starego i Nowego Zakonu..., t. 1–2, Warszawa 1996–1997, lub inne wydanie (wybrane żywoty świętych Starego Testamentu).
E. Otwinowski, Pisma poetyckie, wyd. P. Wilczek, Warszawa 1999 (Sprawy albo Historyje znacznych niewiast – Niewiaty pobożne pod Starym Testamentem).
Szymon Szymonowic, Castus Ioseph, tłum. S. Gosławski, oprac. K. Górski i inni, Wrocław 1973 (Biblioteka Pisarzów Polskich. Seria B, nr 21).
M. Sęp Szarzyński, Poezje zebrane, wyd. R. Grześkowiak i A. Karpiński, współpr. K. Mrowcewicz, Warszawa 2001, lub inne wydanie (parafrazy psalmów oraz Sonet II. Na one słowa Jopowe: „Homo natus de muliere, brevi vivens tempore etc”).
Sebastian Grabowiecki, Rymy duchowne, wyd. K. Mrowcewicz, Warszawa 1996 (Setnik I, Rym 10: „Zuzanna widząc dwu mężów...”)
Zbigniew Morsztyn, Wybór wierszy, oprac. J. Pelc, Wrocław 1975. BN I, 215 (Emblemata).
Wacław Potocki, Judyta, wyd. A. Brückner w: J.T. Trembecki, Wirydarz poetycki, t. 2, Lwów 1911.
Wacław Potocki, Dzieła, t. 1, oprac. L. Kukulski, Warszawa 1987 (tu np. Genesis 2, Periphrasis historyjej Samsonowej, Holofernes z Lotem).
Wespazjan Kochowski, Utwory poetyckie. Wybór. Oprac. M. Eustachiewicz, Wrocław 1991. BN I, 92 (Trybut należny wdzięczności wszytkiego dawcy Pana i Boga albo Psalmodia Polska)
Stanisław Herakliusz Lubomirski, Poezje zebrane, t. 1–2, wyd. A. Karpiński, Warszawa 1995 (Tobiasz wyzwolony, Eklezjastes).
Poeci polskiego baroku, oprac. J. Sokołowska i K. Żukowska, t. 1–2, Warszawa 1965 (Łazarz Baranowicz, Eva Ave Maria, Hieronim Morsztyn, Vanitas vanitatum et omnia vanitas; Józef Jan Wadowski, Daniel prorok; Wojciech Chrościński, Job cierpiący; Jan Kajetan Jabłonowski, Historyje arcypiękne do wiedzenia potrzebne, to jest Estery, Judyty i Zuzanny...)
2. Literatura przedmiotu.
a) Encyklopedie i słowniki
M. Bocian, Leksykon postaci biblijnych, tłum. J. Zychowicz, Kraków 1995.
R.J. Coggins, J.L. Houlden, Słownik hermeneutyki biblijnej, tłum. B. Widła, Warszawa 2005.
Encyklopedia biblijna, praca zbior. pod red. P.J. Achtemeiera, tłum. G. Berny i inni, Warszawa 1999.
H. Langkammer, Słownik biblijny, Warszawa 1984 (i wyd. następne).
M. Lurker, Słownik obrazów i symboli biblijnych, tłum. K. Romaniuk, Poznań 1989.
Podręczna encyklopedia biblijna, red. Xavier Léon-Dufour, tłum. i oprac. K. Romaniuk, Poznań 1973.
L. Ryken, J.C. Wilhoit, T. Longman, Słownik symboliki biblijnej. Obrazy, symbole, motywy, metafory, figury stylistyczne i gatunki literackie w Piśmie Świętym, Warszawa 2003.
Słownik teologii biblijnej. Red. Xavier Léon-Dufour, przeł. K. Romaniuk, Poznań 1990.
b) opracowania (do wyboru - zależnie od możliwości oraz pod kątem opracowywanego zagadnienia)
UWAGA: obszerną bibliografię opracowań zawiera książka: G. Kramarek, Tradycja biblijna w literaturze polskiej. Bibliografia opracowań. Wiek XX, Lublin 2004 (Kontynuacje i uzupełnienia: dokument elektroniczny, dostęp: http://www.kul.lublin.pl/m_wydzialowe/tblp.pdf)
M. Adamczyk, Biblia, [w:] Słownik literatury staropolskiej, pod red. T. Michałowskiej, Wrocław 1990.
M. Adamczyk, Biblijno-apokryficzne narracje w literaturze staropolskiej do końca XVI w., Poznań 1980.
M. Adamczyk, O Biblii i jej kulturotwórczej roli, „Nurt” 1981, nr 12.
E. Adamiak, Kobiety w Biblii. Stary Testament, Kraków 2006.
Biblia a literatura, red. S. Sawicki, J. Gotfryd, Lublin 1986.
Biblia w malarstwie, przedmowa J.St. Pasierb, red. E. Piekarski, Warszawa 1994.
T. Brzegowy, Pięcioksiąg Mojżesza, Tarnów 1998.
K. Bukowski, Biblia a literatura polska, Warszawa 1990.
F. Chirpaz, Księga Hioba. Poemat o nadziei, tłum. A. Merdas, Poznań 1999.
R. Debray, Stary Testament w arcydziełach malarstwa, tłum. K. Arustowicz, Warszawa 2004.
E. Dessler, Lekcja Psalmów [w tegoż:] List Eliasza, tłum. K. Czerwińska, Kraków 2006, s. 151-161.
E. Dessler, Pożądaj prawdy. Eseje o księgach Bereszit i Szemot / Elijahu, tłum. K. Czerwińska, Kraków 2003.
E. Dessler, Pożądaj prawdy. Eseje o księgach Wajikra, Bamidbar i Dewarim oraz „Rozważania o wolnej woli”, tłum. K. Czerwińska, Kraków 2003.
M. Filipiak, Biblia o człowieku. Zarys antropologii biblijnej Starego Testamentu, Lublin 1979.
J. Frankowski, Trudności historyczne Pisma Świętego a rodzaje literackie, „Znak” 1969, nr 184.
N. Frye, Wielki kod. Biblia i literatura, tłum. A. Fulińska, Bydgoszcz 1998.
K. Górski, Od religijności do mistyki. Zarys dziejów życia wewnętrznego w Polsce. Cz. 1: 966-1795, Lublin 1962.
G. Guadalupi, Arcydzieła sztuki. Świat Biblii w obrazach, tłum. E. Maciszewska, Warszawa 2003.
W.J. Harrington, Klucz do Biblii, przeł. J. Morzęcki, Warszawa 1982 (lub wyd. następne).
A.J. Heschel, Szabat i jego znaczenie dla współczesnego człowieka, tłum. H. Halkowski, Gdańsk 1994.
J. Hojnowski, Aforyzmy biblijne. Sentencje teologiczne, zasady moralne i różne maksymy z Pisma Świętego Starego i Nowego Testamentu, Kraków 1996.
A. Kamieńska, Na progu słowa. Siedem wykładów o poezji i Biblii, Poznań 2004.
A. Kamieńska, Twarze Księgi, Warszawa 1990.
Kim jestem? 365 myśli biblijnych o człowieku, wybór B. Widła, Warszawa 2000.
A.M. Komornicka, Słownik zwrotów i aluzji biblijnych, Łódź 1994.
M. Kossowska, Biblia w języku polskim, t. 1-2, Poznań 1968-1969.
S. Koziara, Frazeologia biblijna w języku polskim, Kraków 2001.
Księga Psalmów. Modlitwa - Przekład - Inspiracja. Pod red. P. Mitznera, Warszawa 2007.
A. Läpple, Od Księgi Rodzaju do Ewangelii. Wprowadzenie do lektury Pisma Świętego, tłum. J. Zychowicz, Kraków 1983.
Mądrość i głupota, oprac. G. Grochowski, Sandomierz 1998 (Antologia Tekstów Biblijnych, t. 1).
Naród żydowski i jego Święte Pisma w Biblii chrześcijańskiej, tłum. R. Rubinkiewicz, Kielce 2002.
G. Ravasi, Hiob-dramat Boga i człowieka, t. 1-2, Kraków 2004.
G. Ravasi, Pieśń nad Pieśniami, Kraków 2005.
G. Ravasi, Piękno Biblii, tłum. B. Żurowska, Kraków 2006.
G. Ricciotti, Dzieje Izraela, Warszawa 1956.
J. Sadzik, O psalmach [w:] Księga psalmów, tłum. Cz. Miłosz, Kraków 1998.
S. Sawicki, Poetyka, interpretacja, sacrum, Warszawa 1981.
S. Sawicki, Religia a literatura. Zarys problematyki badań, [w zbiorze:] Inspiracje religijne w literaturze, Warszawa 1983.
R. Stiller, Kto jest mądry? Przysłowia i sentencje żydowskie z trzech tysięcy lat, Gdynia 1999.
J.S. Synowiec, Gatunki literackie w Starym Testamencie, Kraków 2003.
A. Świderkówna, Prawie wszystko o Biblii, Warszawa 2002.
A. Świderkówna, Rozmowy o Biblii, Warszawa 1994 (i wyd. następne).
A. Świderkówna, Rozmów o Biblii ciąg dalszy, Warszawa 1996 (i wyd. następne).
J.H. Walton, Komentarz historyczno-kulturowy do Biblii hebrajskiej, Warszawa 2005.
Z. Ziółkowski, Najtrudniejsze stronice Biblii, Warszawa 1994 (np. o Księdze Hioba).
T. Żychiewicz, Stare Przymierze, Kraków 2000.
d) źródła elektroniczne:Biblia Tysiąclecia (wydanie IV); dokument elektroniczny: PAT, Poznań;http://www.biblia.poznan.pl/Biblia.htm; Biblia. Strona o Piśmie Świętym; dokument elektroniczny: biblijna.strona.pl; http://biblijna.strona.pl/teksty/osis.htm; Internetowa Biblia 2000; dokument elektroniczny: Biblia 2000; http://www.biblia.info.pl/biblia.php; Słownik miejsc biblijnych; dokument elektroniczny: Biblia 2000; http://www.biblia.net.pl/smb.php; Słownik postaci biblijnych; dokument elektroniczny: Biblia 2000; http://www.biblia.net.pl/spb.php; Słownik terminów biblijnych;dokument elektroniczny: Biblia 2000;http://www.biblia.net.pl/stb.php;Biblia królowej Zofii (wybór);dokument elektroniczny: Staropolska: Tradycja – Kultura – Literatura;http://www.staropolska.pl/sredniowiecze/biblia_i_apokryfy/Biblia_Zofii.html; Psałterz floriański (wybór);dokument elektroniczny: Staropolska: Tradycja – Kultura – Literatura;http://www.staropolska.pl/sredniowiecze/biblia_i_apokryfy/psalterz_florianski_01.html;Psałterz puławski (wybór);dokument elektroniczny: Staropolska: Tradycja – Kultura – Literatura http://www.staropolska.pl/sredniowiecze/biblia_i_apokryfy/Psalterz_pulawski.html;Pieśń nad Pieśniami w przekładzie Tomasza ze Zbrudzewa (1549);dokument elektroniczny: Staropolska: Tradycja – Kultura – Literatura http://www.staropolska.pl/sredniowiecze/biblia_i_apokryfy/Cantica.html; Ecclesiastes (fragmenty);dokument elektroniczny: Staropolska: Tradycja – Kultura – Literatura; http://www.staropolska.pl/sredniowiecze/biblia_i_apokryfy/Ecclesiastes.html;Pieśń o świętym Jopie;dokument elektroniczny: Staropolska: Tradycja – Kultura – Literatura;http://staropolska.pl/sredniowiecze/poezja_religijna/o_jopie.html
Warszawskie Łazienki w poezji i prozie
Zadaniem uczestnika Olimpiady jest zapoznanie się z wymienionymi dalej utworami literackimi i dostępnymi opracowaniami i napisanie pracy dotyczącej literackich obrazów Łazienek. Pomocą w przygotowaniu pracy i w wyborze podjętych w niej spraw są wskazane niżej obszary problemowe:
historia i legenda parku,
w jaki sposób pisarze informują czytelnika, że przedstawiony w utworze park to Łazienki?
czy park ów jest w tych utworach głównym tematem? Czy jest miejscem poezjotwóczym, czy tylko przypadkowym tłem innych zdarzeń?
czy i jak pisarze mówiący o Łazienkach nawiązywali do toposu ogrodu?
park jako miejsce akcji i miejsce refleksji,
czy epoka literacka i historyczna narzuca sposób widzenia parku Łazienkowskiego? czy i jak w tych utworach ukazywany jest czas, w którym powstawały?
miejsca i budowle w Parku nacechowane znaczeniowo, znaczenia nadane przez historię, znaczenia narastające w tradycji literackiej - przenikanie się tych poziomów w tekstach literackich,
co wpływa na sposób widzenia i przedstawienia parku Łazienkowskiego przez pisarzy?
czy i jak pojawia się w utworach o Łazienkach miasto, w którym park się znajduje?
miłość w Łazienkach - zawsze taka sama, czy jednak inna?
Utwory literackie
Stanisław Herakliusz Lubomirski, Łazienki Dafnis w Łazienkach w: „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” (1770 - 1777). T. II, wstęp i oprac. J. Platt, Wrocław 2004.
S. Goszczyński, Noc belwederska (fragm.), Warszawa 1915, przedruk w: R. Przybylski, Ogrody romantyków, Kraków 1978, seria Biblioteka Romantyczna.
C. Norwid, W Łazienkach, w: Pisma wybrane, t. 1, oprac. J.W. Gomulicki, Warszawa 1968.
B. Prus, Lalka, rozdz. Stare marzenia i nowe znajomości.
S. Żeromski, Ludzie bezdomni, rozdz. Smutek.
St. Wyspiański, Noc listopadowa.
J. Lechoń, Herostrates.
M. Jastrun Sen nocy zimowej, w: Poezje zebrane, t. 1, Warszawa 1984.
A. Trzebiński, Pamiętnik (fragm.) w: Kwiaty z drzew zakazanych, Warszawa 1972.
M. Zynger, Miłość w Warszawskich Łazienkach (http://www.zynger.pl/poezja.html).
utwory z motywem Łazienek samodzielnie znalezione przez Autora pracy.
Opracowania:
Wł. Tatarkiewicz, Łazienki Warszawskie, Warszawa 1957, 2 wyd. 1968.
Hasło Ogrody w: Słownik literatury polskiego Oświecenia, pod red. T. Kostkiewiczowej, Wrocław 1977, wyd. 2 Wrocław 1991.
J. M. Rymkiewicz, Myśli różne o ogrodach. Dzieje jednego toposu, Warszawa 1968.
R. Przybylski, Ogrody romantyków, Kraków 1978, seria Biblioteka Romantyczna.
A. Kowalczykowa, Pejzaż romantyczny, Kraków 1982, seria Biblioteka Romantyczna.
W. Borowy, Łazienki a "Noc listopadowa" Wyspiańskiego: uwagi historycznoliterackie, w: Studia i szkice literackie, wyb. i oprac. Zofia Stefanowska i Andrzej Paluchowski, t. 1, Warszawa 1983. A. Gronczewski Warszawa - miejsce poezjotwórcze oraz Echo listopadowe w tomie Wojna bez końca, Warszawa 1992
JAK ZMIENIA SIĘ PISANIE O HISTORII. O WSPÓŁCZESNEJ PROZIE HISTORYCZNEJ.
Na podstawie wybranych utworów literackich i opracowań zastanów się nad sensami współczesnej prozy historycznej (gatunki narracyjne, esej, wypowiedzi metahistoryczne) i jej miejscu na mapie podejmowanych dzisiaj poszukiwań filozoficznych, etycznych i artystycznych.
Zagadnienia
po co nam dziś historia? (historia jako forma refleksji nad teraźniejszością, jako maska współczesności)
wrażliwość historiozoficzna powojennej literatury i eseistyki, powieści-metafory, powieści-parabole
współczesna powieść historyczna wobec problemów z tożsamością
powieść historyczna wobec końca „wielkich narracji”; historia czy historie, mikrohistorie, historie „niekonwencjonalne”
tworzyć historie czy opisywać: stosunek do źródeł, nowy status fikcji literackiej, historia jako opowiadanie o historii
kategoria doświadczenia historycznego: od empirii faktów i przeżyć do empirii języka
„zwrot etyczny” i „pochwała subiektywności” w refleksji historycznej
opisać Zagładę: Holokaust jako przypadek szczególny narracji historycznej; kłopoty z reprezentacją
historia w lustrze pamięci
współczesna polska powieść historyczna wobec tradycji (Kraszewski, Sienkiewicz, Prus, Żeromski)
nowe sposoby opowiadania o historii (technika introspekcji, behawioryzm, symultanizm), „gatunki” narracji historycznej
historia i biografia: logos i bios historii
polityczne i psychologiczne powieści o historii
historia i fantastyka – nowe drogi polskiej powieści historycznej
Utwory
J. Andrzejewski, Ciemności kryją ziemię
W. Berent, Żywe kamienie, Nurt, Diogenes w kontuszu
J. Bocheński, Boski Juliusz
T. Borowski, Opowiadania
K. Brandys, Wariacje pocztowe
H. Grynberg, Zwycięstwo, Żydowska wojna
J. Hen, Królewskie sny, Crimen
J. Iwaszkiewicz, czerwone tarcze, Matka Joanna od Aniołów, Zarudzie
P. Jasienica, Uwagi o wojnie domowej, Polska Piastów, Polska Jagiellonów
A. Kijowski, Listopadowy wieczór
T. Konwicki, Kompleks polski, Bohiń
H. Krall, Dowody na istnienie
H. Malewska, Przemija postać świata, Panowie Leszczyńscy, Apokryf rodzinny, Labirynt. LLW, czyli co się może wydarzyć jutro
T. Parnicki, Srebrne orły, Tylko Beatrycze, Muza dalekich podróży, Nowa baśń
J. Ronikier-Olczakowa, W ogrodzie pamięci
W. L. Terlecki, Spisek, Dwie głowy ptaka, Powrót z Carskiego Sioła, Twarze 1863, Zwierzęta zostały opłacone
A. Sapkowski, Wiedźmin, Rękopis znaleziony w Smoczej Jaskini, Historia i fantastyka (wywiad przeprowadzony przez S. Beresia)
J. Stryjkowski, Przybysz z Narbony
J. J. Szczepański, Ikar, Wyspa
Opracowania
K. WYKA, Pogranicze powieści. Proza polska w latach 1945-1948, 1948
W. KULA, Rozważania o historii, 1958
M. BLOCH, Pochwala historii, czyli o zawodzie historyka, 1960
W. BOLECKI, Wstęp do: W. Berent, Opowieści biograficzne
F. BRAUDEL, Historia i trwanie, 1971
M. CZERMIŃSKA, Czas w powieściach Parnickiego, 1972
Dzieło literackie jako źródło historyczne, red. Z. Stefanowska i J. Sławiński, 1978
K. BARTOSZYŃSKI, Konwencje gatunkowe powieści historycznej, „Pamiętnik Literacki” 1984, z. 2
A. BRODZKA, Historia: przeszłość czy dziejowość? (O sposobach widzenia historii w literaturze polskiej ostatniego półwiecza. Prekursorstwo Berenta), [w:] Problemy wiedzy o kulturze, 1986
T. BUJNICKI, Polska powieść historyczna XIX w., 1990
Polska powieść historyczna XX wieku, pod red. L. Ludorowskiego, 1990.
S. SZYMUTKO, Zrozumieć Parnickiego, 1992
M. ZALESKI, Formy pamięci. O przedstawianiu przeszłości w polskiej literaturze współczesnej, 1996
H. WHITE, Poetyka pisarstwa historycznego, pod red. E. Domańskiej i M. Wilczyńskiego, 2000
R. KOZIOŁEK, Zdobyć historię, 2000
Pamięć, etyka, historia. Anglo-amerykańska teoria historiografii lat dziewięćdziesiątych (Antologia przekładów), pod red. E. Domańskiej, tłum. Różni, 2002 (artykuły: J. Topolskiego, F. Ankersmita, D. LaCapry)
F. ANKERSMIT, Narracja, reprezentacja, doświadczenie. Studia z teorii historiografii pod red. I ze wstępem E. Domańskiej, tłum. różni, 2004.
Powieść historyczna dawniej i dziś, pod red., R. Stachury, T. Budrewicza, B. Farona ; przy współpracy K. Gajdy, 2006.
S. BURYŁA, Opisać Zagładę. Holokaust w twórczości Henryka Grynberga, 2006.
Polski esej współczesny. Od Stempowskiego do Stasiuka
Zadaniem osoby opracowującej temat jest próba udzielenia odpowiedzi na pytanie, co stanowi o atrakcyjności pisania eseistycznego. Jaki w tym udział ma poetyka wypowiedzi uznanej za esej? Na ile autor eseju prowadząc swój wywód wykorzystuje intertekstualność eseju (posługuje się cytatami z dzieł innych autorów i parafrazuje cudze teksty, w sposób jawny bądź zakamuflowany)? Jak stosuje w nim (i jakie) metody autoprezentacji (nawet gdy ukrywa się w tekście, w istocie portretuje siebie)? Czy odwołując się do konwencji niefikcjonalności eseistycznej wypowiedzi (zakładając „prawdziwość” odniesienia spraw poruszanych w tekście), korzysta zarazem z licencji do literackości swojej wypowiedzi, a więc jej fikcyjności? Jakie gatunki literackie miesza w eseju, z jakich tropów retorycznych korzysta?
Napisz o tym na podstawie tekstów autora wybranego z zaproponowanej listy. Dopuszczalny jest wybór tekstów autora spoza listy (ale wybór uzasadniający charakter eseistyczny jego pisarstwa).
Pytania pomocnicze, zagadnienia i problemy do rozpoznania na podstawie tekstów wybranego autora i literatury przedmiotu:
− Czym jest esej? Nieudaną rozprawą? Niedomyślanym referatem? Literacką hybrydą? Najtrudniejszą formą literacką? Poezją intelektu?
− Czy istnieje poetyka tekstów eseistycznych, czy esej jest „gatunkiem bez właściwości (gatunkowych)”?
− Czy esej jest błądzeniem po bezdrożach intertekstualności, czy może wyrafinowaną krytyką kultury?
− Czy esej ciąży w stroną dogmatu czy ironii? Pytań czy odpowiedzi? Dowcipu czy powagi? Jest aktem odwagi czy ostrożności? Pragnie nauczać czy zastanawiać? Chce zaciekawić czy przekonać? A może uwodzić? Chce być rozmową czy monologiem? Szuka prawdy czy wybiera błądzenie? Zaangażowanie czy kontemplację? Ćwiczy w dyspozycję do dziwienia się czy uczy znajdować miarę rzeczy?
− Czy jest filozofią przebraną za literaturę, czy literaturą pozującą na filozofię?
− Walter Hilsbecher w „Eseju o eseju” napisał, że „Absolut to nieustanna pokusa eseisty”. Czy esej dzisiaj pisany ocalił swojego ducha, to jest ducha wątpienia?
− czy formuła eseistycznego pisania odpowiada dzisiejszej duchowości, czy raczej się z nią rozmija?
− Na ile pisane dziś eseje pozostają w zgodzie z tradycją, na ile ją przekraczają?
− Czy w literaturze współczesnej spotkałeś „człowieka eseistycznego”?
Lista autorów:
Jerzy Stempowski, Eseje dla Kassandry, Gdańsk 2005 ; albo: tegoż: Eseje. Wybór i wstęp W.Karpiński, Kraków, 1984
Czesław Miłosz, Widzenia nad Zatoką San Francisco, Kraków, 2000; albo tegoż: Eseje, Warszawa, 2000
Henryk Elzenberg, Kłopot z istnieniem, Kraków, 1994 (albo inne wydania)
Paweł Jasienica, Rozważania o wojnie domowej, Kraków,1996
Jan Kott, Kamienny potok. Eseje o teatrze i pamięci, Kraków, 1991
Jan Józef Szczepański, Przed nieznanym trybunałem, Warszawa, 1975 (albo kolejne wydania)
Zbigniew Herbert, Labirynt nad morzem, Warszawa, 2000, albo tegoż: Martwa natura z wędzidłem, Wrocław, 1993
Andrzej Kijowski, Rachunek naszych słabości, Warszawa, 1994 ; albo tegoż: Tropy, Poznań, 1986
Erwin Axer, Z pamięci, Warszawa, 2006
Leszek Kołakowski, Mini wykłady o maxi sprawach, Kraków 2003, albo tegoż: Cywilizacja na ławie oskarżonych, Warszawa ,1998
Jolanta Brach-Czaina, Szczeliny istnienia, Warszawa,1992 (albo wydania kolejne)
Adam Zagajewski, Obrona żarliwości, Kraków, 2002; albo tegoż: W cudzym pięknie, Kraków 1998, 2000, 2001
Andrzej Stasiuk, Tekturowy samolot, Czarne-Wołowiec, 2000
Literatura przedmiotu:
W. Hilsbecher, „Esej o eseju”, w: tegoż: Tragizm, absurd i paradoks. Eseje, Warszawa, 1972
Polski esej. Studia, red. Marta Wyka, Kraków, 1991
Kosmopolityzm i sarmatyzm. Antologia powojennego eseju polskiego, Wybór i oprac. Dorota Heck, Wrocław, 2003
Roma Sendyka, Nowoczesny esej. Studium historycznej świadomości gatunku, Kraków, 2006
Michał Głowiński, O intertekstualności, „Pamiętnik Literacki”, 1986 nr 3, albo tenże: Intertekstualność, groteska, parabola, (tom V wydawnictwa „Prace wybrane” Michała Głowińskiego), Kraków 2000
Machnij na to ręką! KOMUNIKACYJNE ZACHOWANIA NIEWERBALNE
Wykorzystując podany zestaw zagadnień i opracowań, omów ogólnie problem zachowań niewerbalnych towarzyszących komunikacji (część I pracy). Na podstawie zdobytej wiedzy opracuj samodzielnie jedno z podanych zadań:
Problemy
• Udział komunikacji niewerbalnej w porozumiewaniu się.
• Kategorie zachowania niewerbalnego: kinetyka (mimika, zachowania wzrokowe, gesty, postawa ciała), proksemika (sposoby postrzegania i konstruowania przestrzeni dla celów komunikacyjnych, rola dystansu między rozmówcami oraz sposobu ich rozmieszczenia względem siebie), dotyk, parajęzyk (wokalny aspekt komunikowania: cechy głosu – ustawienie, tempo mówienia, rytm mowy, głośność, intonacja, akcentowanie, rezonans, kontrola nad artykulacją, wokalizatory, np. śmiech, płacz, okrzyki, chrząkanie, mruczenie, pokasływanie, samodzielne wyrażenia wokalne).
• Funkcje komunikacyjne zachowań niewerbalnych.
• Uwarunkowania kulturowe komunikacji niewerbalnej.
• Problem świadomego i nieświadomego przekazywania znaków oraz prawdziwości ich treści. (Por. m.in. wypowiedź polskiego psychiatry Antoniego Kępińskiego: „W stosunkach międzyludzkich w przeciwieństwie do reszty ciała twarz pozostaje zawsze naga […] Twarz nie kłamie”).
Zadania do wyboru
I. Język polski obfituje w związki frazeologiczne, które mówią o zachowaniach niewerbalnych, np. machnąć na coś ręką, puścić perskie oko, zmarszczyć na coś brew.
Wykorzystując słownik frazeologiczny, zgromadź jak najwięcej takich frazeologizmów.
Uwzględnij wśród nich i takie, które pierwotnie były nazwami znaczących zachowań niewerbalnych związanych z określoną sytuacją kulturową, np. padać przed kimś na twarz, bić się w piersi itp. (objaśnij ich uwarunkowania kulturowe). Pogrupuj zebrany materiał według przyjętych przez siebie kryteriów. Przedstaw wnioski z przeprowadzonej analizy; ustal, która część ludzkiego ciała w świetle zebranych przez Ciebie danych językowych odgrywa najważniejszą rolę w komunikacji niewerbalnej?
II. W wybranych literackich tekstach prozatorskich (np. S. Żeromskiego,
M. Kuncewiczowej, W. Gombrowicza,) odszukaj fragmenty zawierające opisy niewerbalnych zachowań komunikacyjnych bohaterów. Uporządkuj zebrany materiał wedle typów znaków, zaznaczając też które z nich są utartymi frazeologizmami. Omów miejsce i funkcję zebranych opisów komunikacji pozawerbalnej w tekstach narracyjnych. Zwróć uwagę na kategorie zachowań niewerbalnych najczęściej opisywanych przez autorów wybranych tekstów.
Opracowania
J. Antas, Gest, mowa, ciało, w: Językowa kategoryzacja świata, red. R.Grzegorczykowa, A. Pajdzińska, Lublin 1996
Bogusławski, Mimika. Z odpisu wydali i opracowali J. Lipiński, T. Siwert, Warszawa 1965
J. Bierach, Sztuka czytania z twarzy, przeł. E. Białek, J. Błoch_Białek, Wrocław 1992
Ch. Esler-Mertz, Mowa rąk: co zdradzają nasze gesty, przeł. M. Dykier, Wrocław 1999
W. Głogowski, Bez słowa. Komunikacyjna funkcja zachowań niewerbalnych, Warszawa 1999
L. Grzesiuk, E. Trzebińska, Jak ludzie porozumiewają się?, Warszawa 1983
E. Hall, Ukryty wymiar, przeł. T. Hołówka, Warszawa 2000
E. Hall, Bezgłośny język, przeł. R. Zimand, A. Skarbińska, Warszawa 1987
K. Jarząbek, Kinetyczne formy powitań i pożegnań, Etnolingwistyka 6, Lublin 1994
K. Jarząbek, Gestykulacja i mimika: słownik, Katowice 1994.
K. Jarząbek, Rehabilitacja języka gestów: na przykładzie porozumiewania się zakonnik ów i mniszek, Katowice 1999.
M. Lewicki, A. Pajdzińska, Frazeologia, w: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001 (s. 322 fragment o frazeologizmach nazywających niewerbalne zachowania komunikacyjne).
J. Mayen, O stylistyce utworów mówionych, Wrocław 1972 (część studiów zamieszczonych w książce publikowana była w „Dialogu” w latach 1957 (nr 11, 12,), 1958 (nr 2, 3, 4, 6, 7, 9, 10, 11), 1960 (nr 1, 2, 3, 8) 1961 (nr 11, 12).
D. Morris, Zwierzę zwane człowiekiem, przeł. Z. Uhrynowska-Henasz, Warszaw 1997.
D. Morris, Magia ciała, przeł. B. Ostrowska, B. Piotrkowska, Warszaw 1983.
Z. Nęcki, Komunikowanie interpersonalne, Wrocław 1992.
F. Nieckula, Język ustny a język pisany, w: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001 (fragment o użyciu kodu kinetycznego w mowie).
K. Ożóg, Ustna odmiana języka ogólnego, w: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001 (fragment o użyciu kodu kinetycznego w mowie).
A. Pease, Język ciała. Jak czytać myśli ludzi z ich gestów, przeł. E. Siekiera, Kraków 1992.
R. Piętakowa, Językowe strategie grzeczności w dyskusji, w: Polska etykieta językowa, red. J. Anusiewicz,, M. Marcjanik, Wrocław 1992,(zwłaszcza s. 113 – zachowania zastępujące wypowiedź lub towarzyszące jej).
Strategie naśladowania dramatu antycznego we współczesnym teatrze i dramacie (motywy, przestrzeń, chór, muzyka).
W obrębie tematu mieszczą się – do wyboru – dwa zasadnicze zagadnienia:
a) strategie naśladowcze dramatu antycznego w dramacie współczesnym po 1945 roku (i polskim, i obcym)
b) strategie teatru współczesnego wobec dramatu antycznego – teatralna lektura antyku w XX i XXI w.
Przedmiotem rozprawki winien więc być albo dramat albo inscenizacja teatralna
Kwestie, wokół których można zbudować wypowiedź (do wyboru): wędrówka wątków i motywów; archetypiczność postaw – przeniesieni bohaterowie; chór jako osoba dramatu – różne sposoby jego wykorzystania; muzyczna struktura spektaklu – poszukiwania nowych form muzycznej inscenizacji (na przykładzie pracy artystycznej Ośrodka Praktyk Teatralnych Gardzienice, Teatru Pieśń Kozła lub Scholi Teatru Węgajty); budowanie przestrzeni scenicznej: monumentalizacja lub intymizacja; relacja widownia – scena
Bibliografia:
najnowszy dramat: – roczniki miesięcznika „Dialog” (indeks sztuk drukowanych od roku 1956-2005 na stronie internetowej: www.dialog.waw.pl; od 2005 – na stronie internetowej: www.katalog.czasopism.pl)
Np:
Sarah Kane, Miłość Fedry, przekł. Małgorzata Semil, „Dialog” nr 9/1999
Piotr Tomaszuk, Święty Edyp, „Dialog” nr 12/2003
Neil LaBute, Kształt rzeczy, przekł. Małgorzata Semil, „Dialog” nr 3/2002
Saviane Stanescu i Richard Schechner, Jocasty wracają, przekł. Edyta Kubikowska, “Dialog” nr 5-6/2006
Heiner Müller, Filoktet, przekł. Jacek S. Buras, „Literatura na Świecie” nr 1/1976
Heiner Müller, Materiały do Medei, przekł. Jacek S. Buras „Literatura na Świecie” nr 4/1985.
Per Olof Enquist, Dla Fedry, w zbiorze: Dla Fedry; Z życia glist; Godzina kota; Tupilak, przekł. Andrzej Krajewski Bola, Świat Literacki, Warszawa1997
Dea Loher, Manhatan Medea, przekł. Wojciech Koczwara, TR Warszawa (zob. strona internetowa: www.trwarszawa.pl)
Marek Kochan, Argo, w zbiorze: Antologia nowego dramatu, TR Warszawa 2006.
Marek Pruchniewski, Łucja i jej dzieci [określona przez autora jako tragedia]
Realizacje teatralne:
z lat ostatnich np.:
Bachantki Eurypidesa, reż. K. Warlikowski, Teatr Rozmaitości, Warszawa 9 II 2001
Elektra Eurypidesa: reż. W. Staniewski, OST Gardzienice, prem. 18 I 2004;
reż. P. Chołodziński, Teatr TVP, prem. 22 V 1995
Elektra Hugona von Hofmannstahla, reż. M. Kleczewska, Teatr im. Norwida, Jelenia Góra, prem. 21 I 2001
Elektra Sofoklesa, reż. K. Warlikowski, Teatr Dramatyczny, Warszawa, prem.18 I 1997
reż. B. Sass, Teatr im. Słowackiego, Kraków, prem. 3 II 2006
Fedra Jeana Racine’a, reż. M. Zadara, Stary Teatr, Kraków, prem. 1 IV 2006
Fedra wg Eurypidesa, Seneki, Enquista i I. Tasnadiego, reż. M. Kleczewska, Teatr Narodowy, Warszawa, prem. 2 XII 2006
Ifigenia w Aulidzie Eurypidesa, reż. P. Passini, Teatr im. Kochanowskiego, Opole, prem. 11 XI 2005
Metamorfozy Apulejusza, reż. W. Staniewski, OST Gardzienice, prem. 23 XI 1997
Po ptakach wg Arystofanesa, reż. T. Rodowicz, J. Cohen, J. Ennis, OST Gardzienice, prem. 10 XII 2005
Troja, moja miłość wg Trojanek, Hekabe i Ifigenii w Aulidzie Eurypidesa, reż. P. Kamza, Teatr im. Modrzejewskiej, Legnica, prem. 24 XI 2001
Ale także:
Powrót Odysa StanisławaWyspiańskiego, reż. K. Lupa, Stary Teatr im. Modrzejewskiej, Kraków, prem. 1 VI 1981 oraz Teatr Dramatyczny, Warszawa, prem. 27 II 1999; jak również: On. Drugi powrót Odysa, reż. J. Grzegorzewski, Teatr Narodowy, Warszawa, prem. 29 I 2005
Antygona Helmuta Kajzara (wg Sofoklesa), reż. H. Kajzar, Teatr Polski, Wrocław, prem. 15 V 1971 oraz Teatr Powszechny, Warszawa, prem. 16 VI 1982
Antygona w Nowym Jorku Janusza Głowackiego
Wykaz premier znajduje się na wortalu Instytutu Teatralnego w Warszawie:
www.e-teatr.pl; tam również – obszerny wybór recenzji prasowych
Teksty krytyczne i omówienia zamieszczane w periodykach: „Teatr”, „Notatnik Teatralny”, „Didaskalia”, a także „Dekada Literacka” (na stronie internetowej: www.katalog.czasopism.pl – zamieszczone są spisy treści tych pism od roku 2000; wcześniej: „Bibliografia zawartości czasopism”)
Wybrana bibliografia przedmiotowa:
J. Axer, Filolog w teatrze, PWN, Warszawa 1991 [Część pierwsza]
E. Baniewicz, Lata tłuste czy chude? Szkice o teatrze lat 1990-2000, Oficyna Wyd. Errata, Warszawa 2001 [stosowne rozdz.]
N. Chiaromonte, Granice duszy, przekł. S. Kasprzysiak, Czytelnik, Warszawa 1996 [rozdz.: Lektury greckie, Uwagi o teatrze greckim I i II, Paradoks aktora, Osoba w dramacie]
P. Gruszczyński, Ojcobójcy. Młodsi zdolniejsi w teatrze polskim, Wyd. W.A.B., Warszawa 2003 [stosowne rozdz.]
H.D.F.Kitto, Tragedia grecka. Studium literackie, przekł. J. Margański. Wyd. homini, Kraków 2003.
M. Kocur, Dramat – teatr. Teatr antycznej Grecji, Wyd. Uniw. Wrocławskiego, Wrocław 2001
M. Kocur, We władzy teatru. Aktorzy i widzowie w antycznym Rzymie, Wyd. Uniw. Wrocławskiego, Wrocław 2005
oraz strona internetowa: www.kocur.art.pl
J. Kopciński, Którędy do wyjścia, Oficyna Wyd. Errata i Wyd. UKSW, Warszawa 2002 [stosowne rozdz.]
T. Kornaś, Gardzienice. Włodzimierz Staniewski i Ośrodek Praktyk Teatralnych, Wyd. Homini, Kraków 2004
J. Kott, Zjadanie bogów. Szkice o tragedii greckiej, Wyd. Lit., Kraków 1986 lub tegoż, Zjadanie bogów i nowe eseje, Wyd. Lit., Kraków 1999
E. Partyga, Chór dramatyczny w poszukiwaniu tożsamości teatralnej, Księgarnia Akademicka, Kraków 2004 [tu: obszerna bibliografia przedmiotowa]
P. Pavis, Słownik terminów teatralnych, przekł. S. Świontek, Wyd. Ossolineum, Warszawa 1998 (i nast.)
J. de Romilly, Tragedia grecka, przekł. Irena Sławińska, PWN, Warszawa 1994
S. Srebrny, Teatr grecki i polski, PWN, Warszawa 1984
M. Sugiera, W cieniu Brechta. Niemieckojęzyczny dramat powojenny. 1945-1995, Universitas, Kraków 1999
O. Taplin, Tragedia grecka w działaniu, przekł. A. Wojtasik, Wyd. Homini, Kraków 2004
Z. Taranienko, Gardzienice. Praktyki teatralne Włodzimierza Staniewskiego, Wyd. Test, Lublin 1997 [ss. 191-354]
Teatr. Rekonstrukcje, red. J. Krakowska, Oficyna Wyd. Errata i Wyd. IS PAN, Warszawa 2004 (art. M. Kocura)
E. Walerich-Szymani, „Godzina aktora”. Poszukiwanie utopii w dramaturgii Heinera Müllera, Księgarnia Akademicka, Kraków 2004
W kręgu teatru monumentalnego, red. L. Kuchtówna i J. Ciechowicz, Wyd. IS PAN, Warszawa 2000
Aktor wobec roli – próba eseju
Na podstawie wskazanych tekstów autor pracy podejmuje próbę wniknięcia w osobowość aktora stającego przed zadaniem skonstruowania postaci scenicznej.
Zaproponowana w rozwinięciu tytułu formuła eseistyczna zakłada pewną swobodę formalną w traktowaniu tematu, uzależnioną nie tylko od indywidualnych dyspozycji piszącego, ale także od tego, na jakie sprawy zwróci on szczególną uwagę.
Proponowane zagadnienia (jedno do wyboru):
1) Problematyka związana z etosem teatru i aktora (twórczy artysta, kapłan, strażnik tradycji narodowej, obrońca wartości, świadomy prowokator);
2) Problemy techniki aktorskiej, świadomej pracy nad ciałem i osobowością (aktor jako twórca i tworzywo, aktorstwo zdystansowane czy emocjonalne);
3) Aktor a postać (sposób rozumienia i interpretowania roli, relacja pomiędzy indywidualnością aktora a postacią, którą ma zbudować; sposób traktowania tekstu dramatu lub scenariusza)
4) Aktor a jego sceniczni partnerzy (problematyka gry zespołowej, umiejętność określenia miejsca granej przez siebie postaci w całości spektaklu)
Bibliografia (wybór):
Aktor w kulturze współczesnej; studia, pod red. E. Udalskiej, Warszawa 1994
Aslan Odette, Aktor XX wieku, przekł. M.O. Bieńka, Warszawa 1978
Barba Eugenio, Savarese Nicola, Sekretna sztuka aktora, przekł. J. Fret, G. Godlewski, A. Górka, G. Janikowski, A. Jelewska-Michaś, I. Kurz, M. Steiner, G. Ziółkowski, Wrocław 2005
Bogusławski Władysław, Siły i środki naszej sceny. Warszawa 1961
Czechow Michaił, O technice aktora, przeł. M. Sołek, Kraków 2000
Diderot Denis, Paradoks o aktorze, wstęp Jan Kott, Warszawa 1959
Got Jerzy, Gwiazdorstwo i aktoromania w teatrze polskim XIX wieku, [w:] tegoż, Teatr i teatrologia, Kraków 1994
Grotowski Jerzy, Ku teatrowi ubogiemu, Aktor ogołocony, Teatr a rytuał, [w:] tegoż, Teksty z lat 1965-1969, Wrocław 1989
Hera Janina, Losy niespokojnych, Warszawa 1993
Hodge A., Włodzimierz Staniewski: Gardzienice i aktor naturalizowany, „Dialog” 2003 nr 5.
Jaracz Stefan, O teatrze i aktorze, Warszawa 1962
Kociuba Jolanta, Tożsamość aktora, Lublin 1996
Komedianci. Rzecz o bojkocie, oprac. A. Roman, Warszawa 1990
Komedianci 2, oprac. A. Roman, Warszawa 1995
Kornaś Tadeusz, Włodzimierz Staniewski i Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice”, Kraków 2004
Kosiński Dariusz, Kobiecość w teatrze dziewiętnastego wieku. „Dialog” 2005 nr 1, s. 144–151
Kosiński Dariusz, Sztuka aktorska w polskim piśmiennictwie teatralnym XIX wieku. Główne problemy. Kraków 2003, s. 21–30, 151–182, 229–268
Kott Jan, Szekspir współczesny, Warszawa 1965
Maresz Barbara, Występy gościnne w teatrze polskim. Z dziejów życia teatralnego Krakowa, Lwowa i Warszawy. Kraków 1997, s. 285–325
Modrzejewska Helena, Wspomnienia i wrażenia, Kraków 1957
Molęda-Zdziech Małgorzata, Obecna nieobecność: aktorski bojkot telewizji i radia w stanie wojennym, Warszawa 1998
Morawiec Elżbieta, Powidoki teatru, Kraków 1991
Murray Emmanuel, O aktorach i grze teatralnej, oprac. i tłum. M. Dębowski, Kraków 1991
Niziołek Grzegorz, Sny, komedie, medytacje, Kraków 2000 (rozdziały poświęcone spektaklom K. Warlikowskiego)
Od symbolizmu do post-teatru, pod red. E. Wąchockiej, Warszawa 1996
Opalski Józef, Rozmowy o Konradzie Swinarskim i „Hamlecie”, Kraków 1988
Osiński Zbigniew, Grotowski i jego Laboratorium, Warszawa 1980
Osterwa Juliusz, Przez teatr – poza teatr, wybór i oprac. I. Guszpit i D. Kosiński, Kraków 2004
Osterwa Juliusz, Reduta i teatr. Artykuły – wywiady – wspomnienia 1914-1947, Wrocław 1991
„Pamiętnik Teatralny” 2002 z. 3-4 (w całości poświęcony Tadeuszowi Łomnickiemu)
Przostek Daniel, Środowisko teatralne w okresie stanu wojennego, Warszawa 2005
Raszewski Zbigniew, Sto przedstawień w opisach polskich autorów. Wrocław 1993
Reinhardt Max, O teatrze i aktorze, przekł. M. Leyko, Gdańsk 2004
Schechner Richard, Performatyka: wstęp, przekł. T. Kubikowski; Wrocław 2006
Skiba-Lickel Aldona, Aktor według Kantora, Wrocław 1995
Stanisławski Konstantin, Pisma T.2 i 3 (Praca aktora nad sobą cz. I i II), T4 (Etyka),Warszawa 1956
„...trzeba dać świadectwo” 50-lecie powstania Teatru Rapsodycznego w Krakowie, wybór tekstów D. Michałowska, Kraków 1991
Strzelecki Ryszard, Aktor i wiedza o człowieku, Rzeszów 2001
Świontek Sławomir, Modele aktorstwa XX wieku w: Aktor w kulturze współczesnej, red. E. Udalska, Warszawa 1994
Taranienko Zbigniew, Gardzienice. Praktyki teatralne Włodzimierza Staniewskiego, Lublin 1997
Walaszek Joanna, Konrad Swinarski i jego krakowskie inscenizacje, Warszawa 1991
Wolford L., Grotowskiego wizja aktora, „Dialog” 2003 nr 1-2