Wysłane przez administrator w
ALEGORIA W DAWNYM PIŚMIENNICTWIE POLSKIM (do końca XVIII wieku)
Zadaniem osoby podejmującej ten temat jest opanowanie – na podstawie dostępnej literatury przedmiotu – wiedzy o zjawisku alegorii i o najważniejszych jej realizacjach literackich oraz wykorzystanie tej wiedzy w pracy będącej samodzielną analizą i interpretacją dwóch - wybranych z podanej niżej listy - utworów, reprezentujących różne odmiany gatunków alegorycznych i pochodzących z różnych okresów literackich (średniowiecza, renesansu, baroku, oświecenia).
Zagadnienia i problemy do rozpoznania na podstawie literatury przedmiotu: pojęcie alegorii, sposoby jej definiowania; alegoria jako trop (figura) – wobec innych tropów (personifikacja, animizacja, prozopopeja, metafora); alegoria a symbol i emblemat;alegoria jako znak; alegoria – alegoreza – alegoryzm; alegoria jako sztuka (metoda?) interpretacji; alegoryczna lektura Biblii, poetów antycznych, mitów; alegoria a sztuki plastyczne; gatunki alegoryczne: poemat alegoryczny, parabola, egzemplum, przypowieść, powieść alegoryczna, moralitet, bajka...; główne motywy i układy fabularne utworów alegorycznych (np. spór, walka, sen, księga, droga, ogród); utrwalone w kulturze skonwencjonalizowane obrazy alegoryczne; funkcje alegorii i alegorezy w dawnej kulturze i piśmiennictwie; przejawy i przyczyny zainteresowania alegorią w kulturze nowoczesnej (XIX i XX wiek).
Utwory literackie
a. kontekst europejski
Aureliusz Prudencjusz, Psychomachia, tłum. M. Brożek, [w:] Prudencjusz , Poezje, Warszawa 1987
Wilhelm z Lorris i Jan z Meun, Powieść o Róży, wybór i przekład M. Frankowska-Terlecka i T. Giermak-Zielińska, Warszawa 1997
A. Dante, Boska Komedia (fragmenty), wyd. dowolne
F. Petrarca, Triumf Miłości [w:] D. Naborowski, Poezje, oprac. J. Durr-Durski, Warszawa 1961
G. B. Marino, Anonim, Adon, wyd. L. Marinell, K. Mrowcewicz, t. 1-2, Roma - Warszawa 1993 (fragmenty)
J. Bunyan, Wędrówka pielgrzyma, przeł. J. Prower, Warszawa 1961
b. piśmiennictwo polskie
Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią [w:] Chrestomatia staropolska. Teksty do roku1543. Oprac. W. Wydra, W.R. Rzepka, Wrocław 1984.
Ezop to jest opisanie żywota tego to mędrca obyczajnego i z przypowieściami [w:] tenże ,
Ezop, oprac. J.S. Gruchała, Kraków 1997 (wybór „przypowieści”).
Proza polska wczesnego renesansu 1510-1550, oprac. J Krzyżanowski, Warszawa 1954(wybór 1-2 utworów) albo
Historie rzymskie, oprac. J. Bystroń, Kraków 1894 (wybór 1-2 utworów).
M. Rej, Wizerunk własny żywota człowieka poczciwego. Oprac. W. Kuraszkiewicz i H. Kapełuś, Wrocław 1971.
J. Kochanowski, Fragmenta [w:] tenże, Dzieła polskie, oprac. J. Krzyżanowski, Warszawa 1953, t. 3 (lub inne wydanie).
H. Morsztyn, Światowa Rozkosz z ochmistrzem swoim i ze dwunastą swych służebnych panien, wyd. A. Karpiński, Warszawa 1995.
K. Twardowski, Pochodnia Miłości Bożej z piącią strzał ognistych, wyd. K. Mrowcewicz, Warszawa 1995.
K. Twardowski, Lekcje Kupidynowe, wyd. R. Grześkowiak, Warszawa 1997.
K. Twardowski, Łódź młodzi z nawałności do brzegu płynąca, wyd. R. Grześkowiak, Warszawa 1998.
S. Twardowski, Nadobna Paskwalina, oprac. J. Okoń, Wrocław 1980.
M. K. Sarbiewski, O poezji doskonałej czyli Wergiliusz i Homer, przeł. M. Plezia, Wrocław 1954, Księga druga, r.V (s. 73-89) .
W. Potocki, Rozkosz światowa – Rozkosz duchowna lub Pojedynek rycerza chrześcijańskiego wierszem opisany [w:] Jakub Teodor Trembecki, Wirydarz poetycki, wyd. A. Bruckner, t. 2, Lwów 1910-1911.
E. Drużbacka, Fabuła o książęciu Adolfie i Forteca od Boga wystawiona, piącią bram zamknięta, to jest dusza ludzka z piącią zmysłami [w:] taż, Poezje, t. 1-2 , Lipsk 1830; lub: Snopek na polu życia ludzkiego związany przez Śmierć [w:] taż , Wiersze wybrane, oprac. K. Stasiewicz, Warszawa 2003.
Twórczość bajkopisarska I. Krasickiego, F.D. Kniaźnina, J. U. Niemcewicza lub innych bajkopisarzy z epok dawnych.
Opracowania (literatura przedmiotu)
J. Abramowska, Alegoria i alegoreza w dawnej kulturze literackiej [w zbiorze:] Problemy odbioru i odbiorcy, red. T. Bujnicki i J. Sławiński, Wrocław 1977.
J. Abramowska, „Eneida” czytana przez Macieja Kazimierza Sarbiewskiego, „Pamiętnik Literacki” 1981, z.3.
J. Abramowska, Peregrynacja [w zbiorze:] Przestrzeń i literatura, red. M. Głowiński i A. Okopień-Sławińska, Wrocław 1978 lub [w:]: J. Abramowska, Powtórzenia i wybory. Studia z tematologii i poetyki historycznej, Poznań 1995.
J. Abramowska, Polska bajka ezopowa, Poznań 1991, s.34-52; 91-122;149-258
Alegoria, pod red. J. Abramowskiej, Gdańsk 2003 (tu wstęp J. Abramowskiej oraz wszystkie artykuły).
R. Curtius, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, tłum. A. Borowski, Kraków 1997, tu szczeg. s.210-214; 231-246; 309-311; 326-340; 367-389.
M. Głowiński, Ciemne alegorie Norwida, „Pamiętnik Literacki” 1984, z.3.
M. Głowiński, Symbol i alegoria [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz i A. Kowalczykowa, Wrocław 1991 (lub wyd. nast.).
A. Krzewińska, Alegoria w „Wizerunku własnym człowieka poczciwego” Mikołaja Reja [w zbiorze:] Tradycja i nowoczesność, red. J. Trzynadlowski, Wrocław 1971.
J. Krzyżanowski, Alegoria w prądach romantycznych, „Przegląd Humanistyczny” 1962, nr 5.
J. Kułtuniakowa, Od mitu do moralitetu [w zbiorze:] Wrocławskie spotkania teatralne, red. W. Roszkowska, Wrocław 1967.
C. D. Maleszyński, „Jedyna księga.” Z dziejów toposu w literaturze dawnej, „Pamiętnik Literacki” 1982, z.3/4.
C. D. Maleszyński, Alegorie Rzeczypospolitej w literaturze polskiej XVII-XVIII wieku [w:] tenże, Człowiek w tekście. Formy istnienia według literatury staropolskiej, Poznań 2002.
T. Michałowska, „Różne historie”. Studium z dziejów nowelistyki staropolskiej, Wrocław 1965.
T. Michałowska, Średniowiecze, Warszawa 1995 lub wyd. nast., s.648-650.
T. Michałowska, Topika pielgrzyma i pielgrzymki w literaturze polskiego średniowiecza, [w zbiorze:] Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, red. H. Manikowska, H. Zaremska, Warszawa 1995.
A. Nasiłowska, Alegoria, alegoryczność [w:] Słownik literatury polskiej XX wieku, red. zespół, Wrocław 1992 (lub wyd. nast.).
J. Pelc, Słowo i obraz na pograniczu literatury i sztuk plastycznych, Kraków 2002, s.71-119.
E. Sarnowska- Temeriusz, Alegoryczna wiedza o poezji w XVI i XVII wieku, „Pamiętnik Literacki” 1969, z.3.
E. Sarnowska-Temeriusz, Świat mitów i świat znaczeń. M.K. Sarbiewski i problemy wiedzy o starożytności, Wrocław 1969.
Z. Sinko, Polskie przekłady „The Pilgrim’s Progress” Johna Bunyana, „Pamiętnik Literacki” 1977, z. 2.
P. Skubiszewski, O myśleniu alegorycznym w średniowieczu [w:] tegoż, Granice sztuki, Warszawa 1972.
Słownik literatury staropolskiej, pod red T. Michałowskiej i in., Wyd. II, Wrocław 1998, Hasła: E. Sarnowska- Temeriusz, Alegoria i J. Sokolski, Poemat alegoryczny.
J. Sokolski, Certamen spirituale. Staropolskie poematy alegoryczne o wojnie duchownej, „Prace Literackie” 1983.
J. Sokolski, „Miejsce to zowią żywot...” Staropolskie romanse alegoryczne, Wrocław 1988.
A. Wieczorkiewicz, Alegoryczne peregrynacje [w:] tejże, Wędrowcy fikcyjnych światów. Pielgrzym, rycerz i włóczęga, Gdańsk 1996.
J. Woźniakiewicz, Kilka uwag o symbolu i alegorii [w zbiorze:] Ikonografia romantyczna, red. M. Poprzęcka, Warszawa 1977.
K. Ziemba, Jan Kochanowski jako poeta egzystencji, Warszawa 1994, s. 220-225; 297-305.
J. Ziomek, Retoryka opisowa, Wrocław 1990.
LITERATURA I CODZIENNOŚĆ
Na podstawie literatury jednej epoki lub kilku epok omów zjawisko codzienności. Skup się jednak nie tyle na obrazach codzienności i rekonstrukcji opisów, ile na próbie zrozumienia statusu codzienności w obrębie systemu filozoficznego epoki, jej norm estetycznych i praktyki literackiej.
Pytania pomocnicze: jak rozumieć codzienność, czym ona jest, jak ją definiować; czemu codzienność można przeciwstawić – niecodzienności, niezwykłości, niepowtarzalności; ideałowi? codzienność a sfera sacrum i profanum ; kiedy obrazy codzienności pojawiają się w literaturze, a kiedy w refleksji badawczej (historyków, socjologów, filozofów)? obrazy codzienności w literaturze dawnej (dom, rodzina, ogród, obyczaje, wydarzenia biograficzne i autobiograficzne); status codzienności literackiej a reguły poetyki normatywnej (w jakich gatunkach codzienność pojawiała się, a w jakich nie); mimesis a kategoria codzienności; codzienność w literaturze antycznej i w Biblii; status codzienności w literaturze dziewiętnastowiecznej; jej dwuznaczność; krytyka codzienności; uświęcanie codzienności. Odmiany codzienności: codzienność mieszczańska, chłopska, proletariacka, codzienność ludzi marginesu; dziewiętnastowieczne spory o codzienność (emigracyjna recepcja Pana Tadeusza, przypadek Aleksandra Fredry; spór Klaczki z Korzeniowskim); jakie gatunki służyły obrazowaniu codzienności, jakie style pisania; czy codzienność ma swoją estetykę (codzienność a biedermeier)?miejsce codzienności w literaturze dwudziestowiecznej; dalsze dwuznaczności: codzienność jako więzienie i codzienność jako forma zakorzenienia w świecie; codzienność trywialna i codzienność ocalająca; dziennik jako szczególna forma uświęcenia codzienności; język potoczny jako domena codziennej aktywności lub pozór komunikacji; nuda codzienności; codzienność a wzniosłość; codzienność a Różewiczowska teologia człowieka; „nowa” codzienność literatury najmłodszej: małe ojczyzny, mikronarracje, prywatność, pamięć rzeczy, mowa ciała, rytuały codzienności (jedzenie, moda, seks).
Utwory literackie:
M. Rej, Żywot człowieka poczciwego; J. Kochanowski, Fraszki, Pieśni (dowolne wydanie);
Staropolska poezja ziemiańska, oprac. J.S. Gruchała, S. Grzeszczuk, Warszawa 1988.
A. Mickiewicz, Pan Tadeusz (dowolne wydanie); wybrane komedie Aleksandra Fredry, wybrane powieści Korzeniowskiego (np. Kollokacja lub Krewni); wybrane powieści pozytywistyczne (Kraszewski, Prus i inni).
N. Żmichowska, Listy, t. 2: Rozdroża. Do druku przygotowała i komentarzem opatrzyła M. Romankówna, Wrocław 1960 (listy do Bibianny Moraczewskiej).
J. Klaczko, „Krewni” J. Korzeniowskiego, „Wiadomości Polskie” (Paryż) 1857 (omówienie w przywołanej poniżej książce J. Bachórza).
Poezja Skamandrytów, np. Tuwima i Staffa; powieść Heleny Boguszewskiej Całe życie Sabiny; proza Marii Dąbrowskiej; proza Zofii Nałkowskiej.
Wybrane dramaty Różewicza (np. Wyszedł z domu, Grupa Laokoona, Na czworakach); wybrane opowiadania (np. Nasza mała stabilizacja) oraz proza wspomnieniowa Nasz starszy brat Wrocław 1992, Matka odchodzi. Wrocław 1995.
Wybrane powieści Tokarczuk, Goerke, Chwina lub innych pisarzy debiutujących po 1989 roku.
Literatura przedmiotu:
J.S. Bystroń, Dzieje obyczajów w dawnej Polsce wiek XVI-XVIII. Wstępem poprzedził J. Tazbir (prwdr. 1932). T.1 i 2. Warszawa 1994.
E. Auerbach, Mimesis. Rzeczywistość przedstawiona w literaturze Zachodu. T.1 i 2. Przełożył i wstępem opatrzył Z. Żabicki.. Warszawa 1968 (prwdr. 1946); Wstęp Od tłumacza oraz rozdział I: Blizna Odyseusza (co najmniej).
Ph.Ariès, Historia dzieciństwa. Dziecko i rodzina w czasach dawnych. Przeł. M. Ochab. Gdańsk 1995.
J. Topolski, Jak się pisze i rozumie historię. Tajemnice narracji historycznej. Warszawa 1996.
A.Bielik-Robson, Inna nowoczesność. Pytania o współczesną formułę duchowości. Kraków 2000.
„Napis”, Seria X 2004: Formy i normy stosowności (wybrane artykuły).
A.Karpiński, Staropolska poezja ideałów ziemiańskich. Wrocław 1983.
L. Ślękowa, Muza domowa: okolicznościowa poezja domowa czasów renesansu i baroku. Wrocław 1991.
M. Żmigrodzka, Polska powieść biedermeierowska, „Pamiętnik Literacki” 1966, z.2. Przedruk (w: ) tejże, Przez wieki idąca powieść. Wybór pism o literaturze XIX i XX wieku, pod red. M. Kalinowskiej i E. Kiślak. Warszawa 2002.
S. Kawyn, Mickiewicz w oczach swoich współczesnych. Studia i szkice. Kraków 1967.
J. Bachórz, Realizm >. Studia o powieściach Józefa Korzeniowskiego. Warszawa1979.
G. Borkowska, Cudzoziemki. Studia o polskiej prozie kobiecej. Warszawa 1996 (rozdziały o Żmichowskiej).
B. Lasocka, Aleksander Fredro. Drogi życia. Warszawa 2001 (przede wszystkim rozdział: Krytyka Fredrowskich komedii).
T. Sobieraj, Fabuły i „światopogląd”. Studia z historii polskiej powieści XIX-wiecznej. Poznań 2004.
T. Burek, Nieczyste formy Różewicza. „Twórczość” 1974, nr 7.
T. Drewnowski, Nasza mała stabilizacja pod skalpelem, „Literatura” 1989, nr 1 i 2.
H. Filipowicz, Laboratorium form nieczystych. Dramaturgia Tadeusza Różewicza. Przeł. T. Kunz. Kraków 2000 (prwdr. 1991).
Nuda w kulturze, pod red. P. Czaplińskiego i P. Śliwińskiego. Poznań 1999 (cała książka lub wybrane artykuły).
Codzienne, przedmiotowe, cielesne. Języki nowej wrażliwości w literaturze polskiej XX wieku, pod red. H. Gosk. Izabelin 2002 (cała książka lub wybrane artykuły).
„Matka odchodzi” Tadeusza Różewicza, pod red. I. Iwasiów i J. Madejskiego. Szczecin 2002 (całość lub wybrane artykuły, przede wszystkim tekst A. Skrendy Cień matki. Zapis dekonstrukcji).
Zagajewski, Uwagi o wysokim stylu, [w:] tegoż, Obrona żarliwości. Kraków 2002 (prwdr. 1999).
MIĘDZY FORMĄ POJEMNĄ A SYTUACJĄ LIRYCZNĄ. GATUNKI I KONWENCJE W POEZJI POLSKIEJ XX WIEKU
Jak rozumiesz pojęcia gatunku i konwencji? Jak określiłbyś znaczenie form gatunkowych dla twórców i czytelników?
Jakie elementy budowy utworu poetyckiego mogą być znakami cech gatunkowych?
Czy zauważasz jakieś istotne różnice w sposobie traktowania gatunków między poezją XX wieku a twórczością epok wcześniejszych? Na czym polegają nowoczesne „gry z gatunkiem”?
Jakie doświadczenia kulturowe i cywilizacyjne mogły mieć wpływ na sposób postrzegania tradycyjnych konwencji w literaturze?
Jak różne kierunki i orientacje artystyczne (np. awangarda, klasycyzm) oceniają rolę konwencji w poezji?
Jakie tradycyjne gatunki poetyckie były najczęściej podejmowane w dwudziestowiecznej twórczości poetyckiej? Jakie czynniki zadecydowały o popularności wskazanych przez Ciebie form i konwencji?
Jakie nowe gatunki narodziły się w polskiej poezji XX wieku, a jakie zostały w tym okresie zaczerpnięte z literatur obcych? Z jakimi przemianami kulturowymi wiążesz te innowacje?
W jaki sposób poezja XX wieku korzystała z form komunikacji potocznej, tzw. „gatunków mowy”?
Czy znasz jakieś indywidualne koncepcje dotyczące miejsca konwencji w poezji współczesnej (np. „sytuacje liryczne” Juliana Przybosia, „forma pojemna” Czesława Miłosza). Które uznajesz za najciekawsze i dlaczego? Jak oceniasz zjawisko „gatunków autorskich” (typowych np. dla twórczości Mirona Białoszewskiego)?
Postaraj się określić miejsce wybranych gatunków i konwencji szerszym kontekście kulturowym (np. gatunek jako sygnał postawy, światopoglądu, tradycji, sfery życia społecznego).
Wybierz kilka wierszy dwudziestowiecznych, odwołujących się do różnych gatunków poetyckich i poddaj je analizie. Zwróć uwagę na sposób potraktowania danych form (np. parafraza, stylizacja, trawestacja, pastisz, parodia) i na zamierzony cel wykorzystanych rozwiązań.
Źródła: dwudziestowieczne utwory poetyckie; twórczość wybranych autorów, np. K. K. Baczyński, S. Barańczak, M. Białoszewski, A. Bursa, J. Czechowicz, T. Gajcy, S. Grochowiak, J. Hartwig, Z. Herbert, J. Iwaszkiewicz, R. Krynicki, E. Lipska, J. Przyboś, T. Różewicz, L. Staff, A. Świrszczyńska, W. Szymborska, J. Tuwim, J. Twardowski, A. Wat, A. Zagajewski.
Opracowania:
S. Balbus, Zagłada gatunków, w: Genologia dzisiaj, red. W. Bolecki, I. Opacki, Warszawa 2000 - lub „Teksty Drugie” 1999, z. 6.
E. Balcerzan, Nowe formy w pisarstwie i wynikające stąd porozumienia, w: Humanistyka przełomu wieków, red. J. Kozielecki, Warszawa 1999.
E. Balcerzan, Sytuacja gatunków, w: tegoż, Przez znaki, Poznań 1972.
Genologia dzisiaj, red. W. Bolecki, I. Opacki, Warszawa 2000.
J. Culler, Konwencja i oswojenie, w: Znak, styl, konwencja, red. M. Głowiński, Warszawa 1977.
M. Głowiński, Gatunek literacki i problemy poetyki historycznej, w: Problemy teorii literatury, s. 2, red. H. Markiewicz, Wrocław 1987.
Liryka polska. Interpretacje, red. J. Prokop i J. Sławiński, Kraków 1971 (i wyd. nast.).
H. Markiewicz, Rodzaje i gatunki literackie, w: tegoż, Główne problemy wiedzy o literaturze, Kraków 1980.
P. Michałowski, Gatunek i konwencje w poezji, w: Sporne i bezsporne problemy współczesnej wiedzy o literaturze, red. W. Bolecki i R. Nycz, Warszawa 2002.
R. Nycz, Sylwy współczesne, Kraków 1996.
A. Okopień-Sławińska, Rola konwencji w procesie historycznoliterackim, w: Proces historyczny w literaturze i sztuce, red. M. Janion i A. Piorunowa, Warszawa 1967.
I. Opacki, Krzyżowanie się postaci gatunkowych jako wyznacznik ewolucji w poezji, „Pamiętnik Literacki” 1963 z. 4, lub Problemy teorii literatury, s. I, red. H. Markiewicz, Wrocław 1987, lub I. Opacki, Odwrócona elegia, Katowice 1999.
T. Todorov, O pochodzeniu gatunków, przeł. A. Labuda, „Pamiętnik Literacki” 1979, z. 3, lub Studia z teorii literatury. Archiwum przekładów „Pamiętnika Literackiego”, red. K. Bartoszyński, M. Głowiński, H. Markiewicz, Wrocław 1977.
Cz. Zgorzelski, Historycznoliterackie perspektywy genologii w badaniach nad liryką, „Pamiętnik Literacki” 1965, z. 2 lub Problemy teorii literatury, s. II, red. H. Markiewicz, Wrocław 1987.
Cz. Zgorzelski, Perspektywy genologii w badaniach poezji współczesnej, „Teksty” 1975, nr 1.
ODBIORCA W UTWORZE LITERACKIM (co utwór literacki „robi” z czytelnikiem? Jak steruje reakcjami czytelniczymi?)
Odbiorca wirtualny jako autorska hipoteza (projekt) idealnego czytelnika; w jaki sposób struktura utworu literackiego określa rolę adresata – kreuje wirtualnego odbiorcę? postawa odbiorcy założona w utworze literackim, np. bierna – czynna, partnerska – receptywna; historyczna zmienność typów adresatów literackich (np. odbiorca w literaturze klasycystycznej, romantycznej, realistycznej, socrealistycznej, awangardowej); koncepcje dzieła „otwartego” i dzieła „zamkniętego”; nieokreśloność (miejsca puste) jako podstawowy warunek współuczestnictwa czytelnika w realizacji tekstu (konstytucji jego sensu).
Opracowania:
M. Głowiński, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński, Zarys teorii literatury, Warszawa 1991 (lub wydania wcześniejsze) – stosowne fragmenty odnoszące się do problemu odbiorcy, por. Indeks terminów: hasło „odbiorca dzieła literackiego” (zwłaszcza rozdz. V.2. Celowy charakter układów kompozycyjnych; rozdz. V.5. Kompozycja otwarta i zamknięta).
A. Okopień-Sławińska, Relacje osobowe w literackiej komunikacji, [w:] tejże, Semantyka wypowiedzi poetyckiej (Preliminaria), Wrocław 1985; wyd. 2, Kraków 1998; także [w:] Problemy socjologii literatury, pod red. J,. Sławińskiego, Wrocław 1971, oraz [w:] Problemy teorii literatury, s. II, red. H. Markiewicz, Wrocław 1976.
M. Głowiński, Wirtualny odbiorca w strukturze utworu poetyckiego, [w:] Studia z teorii i historii poezji, s. I pod red. M. Głowińskiego, Wrocław 1967, przedr. [w:] Style odbioru, Warszawa 1978 oraz [w:] Prace wybrane, t. 3, Kraków 1998.
E. Balcerzan, Perspektywy „poetyki odbioru”, [w:] Problemy socjologii literatury, pod red. J,. Sławińskiego, Wrocław 1971, s. 79-95.
M. Czermińska, Rola odbiorcy w dzienniku intymnym, [w:] Problemy odbioru i odbiorcy, pod red. T. Bujnickiego i J. Sławińskiego, Wrocław 1977, s. 105-122.
M. Głowiński, Realizm i demagogia, „Odra” 1990, nr 12, lub [w:] tegoż, Rytuał i demagogia. Trzynaście szkiców o sztuce zdegenerowanej, Warszawa 1992.
U. Eco, Poetyka dzieła otwartego, przeł. J. Gałuszka, [w:] tegoż, Dzieło otwarte. Forma i nieokreśloność w poetykach współczesnych, przeł. J. Gałuszka, L. Eustachiewicz, A. Kreisberg, M. Oleksiuk, Warszawa 1973, s. 23-56.
W. Iser, Apelatywna struktura tekstów. Nieokreśloność jako warunek oddziaływania prozy literackiej, przeł. M. Łukaszewicz, „Pamiętnik Literacki” 1980, z. 1.
H. Markiewicz, Wymiary działa literackiego, Kraków 1984; wyd. 2, Kraków 1996 (Prace wybrane, t. 4), (rozdz. XIII Odbiór i odbiorca w badaniach literackich).
LUDZIE LISTY PISZĄ... FORMY KORESPONDENCJI DAWNIEJ I DZIŚ
I. Przemyśl następujące zagadnienia:
List jako forma komunikacji pisemnej – wzorzec gatunkowy i jego odmiany. Korespondencja prywatna wobec innych form korespondencji. Wpływ sytuacji nadania i odbioru na formę listu. Zależność formy korespondowania od statusu nadawcy i odbiorcy oraz od rodzaju środków przekazu. Schemat gatunkowy listu i różne sposoby jego realizacji. Zmienność form korespondencji w różnych epokach. Współczesne formy korespondencji (m.in. poczta elektroniczna). Listowniki, wzory listów; ars epistolandi. Listy wybitnych osobistości i pisarzy jako świadectwo epoki i materiał dostarczający informacji o autorze. Najważniejsze publikacje zbiorów korespondencji. Kulturowe przyczyny zainteresowania tym rodzajem piśmiennictwa. Listy pisane wierszem (np. pieśń II, 24 Jana Kochanowskiego); możliwość wykorzystania środków wersyfikacyjnych do kształtowania formy epistolarnej.
II. Na podstawie powyższych przemyśleń opracuj pisemnie jeden z podanych tematów:
A. Omów współczesne formy korespondencji, ilustrując je samodzielnie zebranymi przykładami. Przeanalizuj budowę i funkcję różnych odmian listów oraz ich typową postać stylistyczną. Rozważ zależność obecnie stosowanych form epistolarnych od różnych czynników wpływających na przebieg komunikacji międzyludzkiej. Które z odmian listów pojawiły się w naszych czasach, a które znane były dawniej?
B. Wykorzystując zachowane zbiory listów pisarzy, porównaj listy z dwu różnych epok i wskaż cechy szczególne zestawianych tekstów, związane ze zmiennymi konwencjami epistolarnymi i z autorskim sposobem traktowania formy gatunkowej. Zwróć uwagę na odmiany form epistolarnych i różne funkcje, jakie może pełnić list. Zastanów się, jaką rolę pełnią listy w całokształcie twórczości danego autora. Jeśli to możliwe, porównaj zachowane listy prywatne pisarza z listami wprowadzonymi przezeń do utworu literackiego (scharakteryzuj sposób realizacji formy epistolarnej w tekście artystycznym).
Opracowania:
S. Borawski, Listy T. T. Jeża do dr. J. Łukaszewskiego. Między poetyką normatywną listu a nieregularną komunikacją w rozproszonej wspólnocie, [w:] Gatunki mowy i ich ewolucja, t. 1: Mowy piękno wielorakie, red. D. Ostaszewska, Katowice 2000.
S. Borawski, Spontaniczność i konwencja w etykietalnych formułach adresowych (na materiale listów Z. Miłkowskiego do J. Łukaszewskiego, [w:] Gatunki mowy i ich ewolucja, t. 2: Tekst a gatunek, red. D. Ostaszewska, Katowice 2004.
M. Cybulski, O staropolskich i średniopolskich zwyczajowych określeniach nadawcy wypowiedzi, [w:] Studia historycznojęzykowe, t.1, red. M. Kucała, Z. Krążyńska, Kraków 1994.
M. Cybulski, Polskie formuły powitalne od XVI do połowy XVIII wieku, [w:] „Prace Językoznawcze”, t. 24: Studia historycznojęzykowe, red. A. Kowalska, A. Grybosiowa, Katowice 1996.
M. Cybulski, Formy nawiązania i zakończenia kontaktu w dawnej polszczyźnie (w XVI-XVIII wieku), [w:] „Prace Językoznawcze”, t. 26: Studia historycznojęzykowe, red. A. Kowalska, O. Wolińska, Katowice 2001.
K. Data, Struktura tekstu listowego, „Język Polski” 1989, z. 3-5.
M. Dąbrowska, Język e-maila jako hybryda mowy i pisma, [w:] Język trzeciego tysiąclecia, red. G. Szpila, Kraków 2000.
S. Grabias, Język w zachowaniach społecznych, Lublin 1994 (rozdz. IV.2: Zachowania językowe i ich uwarunkowania. Z teorii dyskursu).
A. Kałkowska, Struktura składniowa listu, Wrocław 1982.
A. Kałkowska, Językowe wykładniki pragmatycznej funkcji listu, „Stylistyka”, t. 2: Przemiany stylowe, Opole 1993.
P. Kowalski, Prośba do Pana Boga. Rzecz o gestach wotywnych, Wrocław 1994 (rozdz. 3.1.2: Słowo: ofiara i akt ofiarny).
T. Lancholc, artykuły hasłowe: List; Ars epistolandi, [w:] Słownik literatury staropolskiej, red. T. Michałowska, Wrocław 1990.
E. Malinowska, Napisz do mnie przez telefon – od epistoły do SMS-a, [w:] Gatunki mowy i ich ewolucja, t. 2, op. cit.
P. Matuszewska, artykuł hasłowy: List poetycki, [w:] Słownik literatury polskiego oświecenia, red. T. Kostkiewiczowa, wyd. 2: Wrocław 1991.
M. Piechota, artykuł hasłowy List, [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz, A. Kowalczykowa, Wrocław 1991.
M. Rachwał, O przyczynach zmian systemu adresatywnego języka polskiego w XIX wieku, [w:] „Język a Kultura”, t. 6: Polska etykieta językowa, red. J. Anusiewicz, M. Marcjanik, Wrocław 1992.
R. Sinielnikoff, E. Prechitko, Wzory listów polskich, wyd. 3: Warszawa 1999.
S. Skwarczyńska, Wokół teorii listu. (Paradoksy), [w:] tejże, Pomiędzy historią a teorią literatury, Warszawa 1975.
Z. Sudolski, artykuł hasłowy Korespondencja, [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, op. cit.
K. Wolska, M. Spiridowicz, Listy, podania, pisma urzędowe, Warszawa 1974.
M. Woźny, M. Wróbel, O dawnej i nowej sztuce pisania listów, Opole 2002.
TEMAT TEATROLOGICZNY
TWÓRCZOŚĆ STANISŁAWA WYSPIAŃSKIEGO INSPIRACJĄ DLA POSZUKIWAŃ ARTYSTYCZNYCH W TEATRZE POLSKIM XX WIEKU
Zagadnienia, które należy poruszyć:
Tetralny manifest artystyczny Wyspiańskiego: Studium o „Hamlecie”; wizja teatru zapisana w Wyzwoleniu i Weselu (m. in.: problem przestrzeni scenicznej, światło i cień, „rzeczywistość sztuki”); inscenizacje własne Wyspiańskiego (Dziady, Wesele, Bolesław Śmiały); Stanisław Wyspiański a jego następcy – ślady wpływów twórczości Wyspiańskiego w dziełach artystów dwudziestowiecznych (do wyboru: Juliusz Osterwa – Leon Schiller – Tadeusz Kantor – Konrad Swinarski – Jerzy Grotowski – Andrzej Wajda – Jerzy Grzegorzewski).
Bibliografia:
Dowolne wydanie Wesela i Wyzwolenia Wyspiańskiego (najlepiej z Dzieł zebranych pod red. L. Płoszewskiego).
S. Wyspiański, Hamlet, oprac. M. Prussak, Wrocław 1976, BN, s. I, nr 225.
S. Wyspiański, Wesele : tekst i inscenizacja z roku 1901, oprac. J. Got, Warszawa 1977 (lub Warszawa 1989).
S. Wyspiański, Dzieła zebrane, t. XII: Inscenizacje, Kraków 1961.
W. Brumer, Dwie inscenizacje „Dziadów”, Warszawa 1937.
„Dziady”. Od Wyspiańskiego do Grzegorzewskiego, pod red. T. Kornasia i G. Niziołka, Kraków 1999.
M. Fik (oprac.), Przeciw konwencjom, Warszawa 1994, s. 77-90.
M. Jankowiak, Misterium Dionizosa. Ironiczny dialog Wyspiańskiego z romantyzmem, Bydgoszcz 1998.
T. Makowiecki, Poeta-malarz. Studium o Stanisławie Wyspiańskim, Warszawa 1969.
E. Miodońska-Brookes, „Mam ten dar bowiem: patrzę się inaczej” – Szkice o twórczości Stanisława Wyspiańskiego, Kraków 1997, ss. 121-228.
Myśl teatralna Młodej Polski. Antologia, wstęp I. Sławińska, Warszawa 1966.
K. Nowacki, O scenografii Wyspiańskiego do „Dziadów”, Warszawa 1956 (zob. też „Pamiętnik Teatralny” 1956, z. 1).
K. Nowacki, O inscenizacji „Bolesława Śmiałego” z roku 1903, „Pamiętnik Teatralny” 1957, z. 3-4.
A. Okońska, Scenografia Wyspiańskiego, Warszawa 1961.
A. Okońska, Stanisław Wyspiański, Warszawa 1971 lub 1975 (stosowny rozdział).
L. Płoszewski, Doświadczenia teatralne Wyspiańskiego, „Pamiętnik Teatralny” 1957 z. 3-4
M. Prussak, Wyspiański w labiryncie teatru, Warszawa 2005.
R. Taborski, Dramaty Stanisława Wyspiańskiego na scenie do 1939 roku, Warszawa 1994.
J. Walaszek, Teatr Wajdy. W kręgu arcydzieł: Dostojewski, Hamlet, „Wesele”, Kraków 2003.
R. Węgrzyniak, Wokół „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego, Wrocław 1991
R. Węgrzyniak, Encyklopedia „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego, Kraków 2001.
Stanisław Wyspiański. Studium artysty. Materiały z sesji naukowej na Uniwersytecie Jagiellońskim, 7-9 czerwca 1995, red. E. Miodońska-Brookes, Kraków 1996 (teksty: D. Ratajczakowej, W labiryncie, E. Miodońskiej-Brookes, „Hamlet” Szekspira i Wyspiańskiego, W. Szturca, Mowa jako rytm w teatrze Stanisława Wyspiańskiego, ewent. M. Prussak, „Noc listopadowa” – dramat przeciwstawień).
J. Osterwa, Reduta i teatr. Artykuły, wywiady, wspomnienia 1914-1947, Wrocław 1991. [seria: Myśl teatralna w Polsce XX wieku].
J. Osterwa, Z zapisków, oprac. I. Guszpit, Wrocław 1992 [seria: Myśl teatralna w Polsce XX wieku].
J. Osterwa, Przez teatr - poza teatr, Kraków 2004.
J. Szczublewski, Żywot Osterwy, Warszawa 1971 (lata 1900-1939).
L. Schiller, Nowy teatr w Polsce: Stanisław Wyspiański, w: Na progu nowego teatru, Warszawa 1978, s. 59-124.
L. Schiller, Wykształcenie reżysera, w: Na progu nowego teatru, Warszawa 1978, s. 368-378 (lub w: Teatr ogromny, Warszawa 1961 lub w: M. Fik (oprac.), Przeciw konwencjom, Warszawa 1994, s. 90-97).
E. Csató, Schillera utopie i nauki, w: M. Fik (oprac.) Przeciw konwencjom, Warszawa 1994, s. 97-101.
M. Fik, Polski teatr monumentalny - cóż to znaczy? (próba podsumowania), „Teatr” 1996, nr 12.
S. Marczak-Oborski, Teatr polski w latach 1918-1965, Warszawa 1985, rozdz. Cztery kierunki rozwojowe.
Myśl teatralna polskiej awangardy. 1919-1939. Antologia, wybór i wstęp S. Marczak-Oborski, Warszawa 1973.
J. Popiel, Dramat a teatr polski dwudziestolecia międzywojennego, Kraków 1995, s. 89-118, 217-24.
J. Szczublewski, Artyści i urzędnicy, czyli Szaleństwa Leona Schillera, Warszawa 1961.
T. Kantor, Dwa komentarze, „Dialog” 1989, nr 1.
T. Kantor, Wielopole, Wielopole, Kraków-Wrocław 1984.
T. Kantor, Metamorfozy. Teksty o latach 1939-1974, wybór i oprac. J. Pleśniarowicz, Kraków 2000.
T. Kantor, Pisma, t. 1-3, Wrocław – Kraków 2005.
W. Borowski, Tadeusz Kantor, Warszawa 1982.
„Didaskalia” nr 10, grudzień 1995 (dział: Kantor), nr 40, grudzień 2000., nr 58, grudzień 2003 (dział: Kantor)
M. Fik, (oprac.) Przeciw konwencjom, Warszawa 1994, s. 244-260.
J. Kłossowicz, Tadeusz Kantor. Teatr, Warszawa 1991.
K. Pleśniarowicz, Teatr śmierci Tadeusza Kantora, Chotomów 1990.
K. Pleśniarowicz, Ostatni spektakl Kantora - rekonstrukcja idei, „Dialog” 1994, nr 2
K.Pleśniarowicz, Wyspiański w teatrze Kantora. O dwóch wersjach „Powrotu Odysa” z 1988 i 1944 roku, w: Stanisław Wyspiański. Studium artysty. Materiały z sesji naukowej na Uniwersytecie Jagiellońskim, 7-9 czerwca 1995, red. E. Miodońska-Brookes, Kraków 1996, ss. 242-252.
K. Pleśniarowicz, Kantor, Wrocław 1997.
M. Porębski, Tadeusz Kantor i nowa wolność artystycznego języka, „Dialog” 1990, nr 7.
M. Porębski, Cztery rozmowy z Tadeuszem Kantorem, „Odra” 1991, nr 5, 6, 7- -8, 9.
„Dialog” 1977, nr 2: PRÓBY ZAPISU: Cricot 2 - „Umarła klasa” oraz rozmowa O „Umarłej klasie”.
„Dialog” 1989 nr 1: PRÓBY ZAPISU: Cricot 2 - „Nigdy już tu nie powrócę”.
„Dialog” 2005 nr 11: dział: KANTOR, WYSPIAŃSKI: W. Owczarski, Odys musi wrócić naprawdę oraz K. Tokarska, Wielopole i Wesele.
„Teatr” 1990, nr 7 (numer monograficzny).
K. Swinarski, Wierność wobec zmienności, oprac. M. Fik i J. Sieradzki, Warszawa 1988
J. Opalski, Rozmowy o Konradzie Swinarskim i „Hamlecie”, Kraków 1988 (i wyd. nast.), prwdr. w: „Dialog” 1980, nr 5; 1983, nr 8, 12; 1984, nr 3, 5, 9, 10; 1985, nr 5, 7, 8.
Z. Osiński, Teatr Dionizosa. Romantyzm w polskim teatrze, Kraków 1972 (m.in. Swinarski, Grotowski
J. Walaszek, Konrad Swinarski i jego krakowskie inscenizacje, Warszawa 1991 lub tejże, Swinarski: życie, myśli, prace, cz. 1-5, „Dialog” 1987, nr 6, 7, 8, 9, 10.
J. Grotowski, Teksty z lat 1965-69, red. J. Degler i Z. Osiński, Wrocław 1990
L. Flaszen, Teatr skazany na magię, Kraków 1983 (część: Teatr ubogi) albo L. Flaszen „Cyrograf”, Kraków 1971 (1974, 1997).
Z. Osiński, Grotowski i jego Laboratorium, Warszawa 1980
Z. Osiński, Jerzy Grotowski. Źródła, inspiracje, konteksty , Gdańsk 1998.
A. Wójtowicz, Od Orfeusza do Studium o Hamlecie. Teatr 13 Rzędów w Opolu (1959-1964), Wrocław 2005
Dyskusja: Grotowski ciągle tajemniczy, „Dialog” 1989, nr 5.
„Teatr” 1989 nr 10 (zeszyt monograficzny).
„Dialog” 1992 nr 7 (cykl art. o Grotowskim na s. 75-102).
„Notatnik Teatralny” nr 4, zima 1992 oraz 20-21/2000 i 22-23/2001 (numery monograficzne).
„Pamiętnik Teatralny” 2000 z. 1-4 oraz 2001 z. 1-2 (numery monograficzne).
E. Baniewicz, Hamlet: gram dla siebie, „Twórczość” 1990, nr 5.
A. Hausbrandt, Antygono - idź do klasztoru, „Scena” 1990, nr 4-6.
T. Nyczek, Teatr jaki jest: łódka „Hamleta”, „Dialog” 1982, nr 1.
J. Sieradzki, … Aktorami ludzie, „Polityka” 1990, nr 7.
J. Walaszek, „Hamlet IV” Wajdy i Budzisz-Krzyżanowskiej, „Dialog” 1990, nr 6.
J. Walaszek, Teatr Wajdy . W kręgu arcydzieł: Dostojewski, Hamlet, Wesele, Kraków 2003 [tu obszerna bibliografia].
Palę Paryż i wyjeżdżam. Wywiady z Jerzym Grzegorzewskim, red. E. Bułhak, Warszawa 2005.
„Didaskalia” nr 35, luty 2000, nr 42, kwiecień 2001 (dział: Wesele), nr 59/60, luty – kwiecień 2004 (dział: Planeta Prospera), nr 65/66 luty – kwiecień 2005 (dział: Grzegorzewski), nr 67/68, czerwiec – sierpień 2005 (dział: Grzegorzewski).
E. Morawiec, Rozpacz i bezsilność „Wesela”. Z Jerzym Grzegorzewskim rozmawia…, „Życie Literackie” 1977, nr 25.
„Teatr” 1992, nr 4 (zeszyt monograficzny), 2005 nr 7/8 (zeszyt monograficzny).
oraz:
M. Fik, Reżyser ma pomysły, Kraków 1974 [stosowne rozdziały]. M. Fik, Sezony teatralne. Szkice, Warszawa 1977 [stosowne rozdziały]. M. Fik, Przeciw czyli za, Warszawa 1983 [stosowne rozdziały]. J. Kłossowicz, Mgliste sezony, Warszawa 1981[stosowne rozdziały]. E. Morawiec, Mitologie i przeceny, Warszawa 1982 [stosowne rozdziały]. E. Morawiec, Powidoki teatru, Kraków 1991 [stosowne rozdziały]