Wysłane przez operator w
Omów temat na podstawie wybranych [!] utworów literackich i literatury przedmiotu. Wykorzystaj następujące dyspozycje i pytania, dokonując uprzednio wyboru perspektywy, której podporządkowana będzie praca (perspektywa językowa, socjologiczna, stricte literaturoznawcza, itd.) :
− jak rozumieć terminy plebejusz, plebs; jakie były ich definicje słownikowe w wieku XIX i współcześnie; czy termin ten jest równoważny wyrażeniom: człowiek prosty, bohater ludowy? Czy ludowość i plebejskość to to samo? A plebejskość i chłopskość? A plebejskość i proletariackość? Jak wymienione terminy odnoszą się do pojęcia kultura narodowa?
− jak postać plebejusza była reprezentowana w literaturze polskiej XIX i XX wieku? dokonawszy wyboru, rozważ albo przypadek ludowych bohaterów epoki romantyzmu, albo casus chłopskich powieści i opowiadań realistycznych (Orzeszkowa, Orkan, Reymont, Prus, Konopnicka, Zapolska, Żeromski), albo pograniczność (wobec romantyzmu i realizmu) ludowych powieści Kraszewskiego, albo powieść chłopską okresu międzywojennego (Jalu Kurek, Morton, Piętak), albo miejską odmianę powieści środowiskowej (Boguszewska, Górska), albo renesans powieści chłopskiej w PRL-u (Nowak, Myśliwski, Redliński), albo kolejne fazy odrodzenia się refleksji na temat plebejskości i chłopskich źródeł polskiej kultury, jakie nastąpiły po roku 1989 (Pilot, Stasiuk, Odija, Nahacz)
− za pomocą jakich technik narracyjnych przedstawiano plebejusza (narracja pierwszoosobowa, narracja trzecioosobowa, narracja personalna)? Jak mocno utwory przedstawiające sytuację bohatera z niższych sfer społecznych nasycone były retoryką, ideologią, a w jakim stopniu fabuła, opis przemawiały same za siebie? W jakiej mierze narracje te odwoływały się do doświadczeń autobiograficznych? Czy inteligent, mieszczuch potrafi pokazać świat inny niż jego własne doświadczenia społeczne? Czy syty potrafi zrozumieć głodnego? Stanowisko Gombrowicza. Stanowisko Miłosza
− czy i jak zmieniła się forma współczesnych powieści o wsi, o peryferiach kultury, o biedzie i wykluczonych? Jak zmienił się język tych wypowiedzi?
− jak refleksja metaliteracka wspierała zainteresowanie plebejskością, chłopskimi lub proletariackimi rewirami kultury narodowej; omów założenia programowe założycieli grupy literackiej „Czartak” (1922-1928) i pisma pod tym samym tytułem, autentystów Stanisława Czernika i pisma „Okolica Poetów” (1935-1939), grupy „Przedmieście” (1933-1937), na krótko reaktywowanej w roku 1958; przejrzyj roczniki czasopism „Regiony” (1975 – do lat dziewięćdziesiątych), „Sycyna”(1994-1999)
− co uwidoczniona w tekstach literackich pozycja społeczna plebejuszy mówi o polskiej kulturze? Czy wypieranie z pamięci społecznej plebejskiej genealogii Polaków rzutuje na kondycję współczesnego społeczeństwa?
Literatura:
1. Powieści i opowiadania
Józef Ignacy Kraszewski, Ulana, 1842; Eliza Orzeszkowa, Niziny, 1885; Maria Konopnicka, wybór opowiadań z tomów Moi znajomi, 1890, Na drodze, 1893, Ludzie i rzeczy, 1898; Władysław Reymont, Chłopi, 1904-1909, wybór opowiadań; Władysław Orkan, W Roztokach, 1903; Gabriela Zapolska, Kaśka Kariatyda, 1988.
Maria Dąbrowska, Ludzie stamtąd, 1926; Helena Boguszewska, Ci ludzie, 1933; Zofia Nałkowska, Granica, 1935; Henryk Worcell, Zaklęte rewiry, 1936; Halina Górska, Ślepe tory, 1937; Józef Morton, Spowiedź, 1937; Stanisław Piętak, Młodość Jasia Kunefała, 1938; Witold Gombrowicz, Ferdydurke, 1938
Julian Kawalec, Tańczący jastrząb, 1964; Wiesław Myśliwski, Nagi sad, 1967, Pałac, 1970, Kamień na kamieniu, 1984, Widnokrąg, 1996, Traktat o łuskaniu fasoli, 2006, Ostatnie rozdanie, 2013; Tadeusz Nowak, A jak królem, a jak katem będziesz, 1968, Diabły, 1971, Dwunastu, 1974; Edward Redliński, Konopielka, 1973;
Andrzej Stasiuk, Opowieści galicyjskie, 1995; Wschód, 2014; Daniel Odija, Tartak, 2003; Mirosław Nahacz, Bombel, 2004; Marian Pilot, Pióropusz, 2011
2.Artykuły krytyczne i inne gatunki:
Stanisław Brzozowski, A tyś się zląkł, szlachecki syn!, 1903, w: tegoż, Wczesne prace krytyczne. Wstęp A. Mencwel. 1988; tenże, Legenda Młodej Polski. Studia o strukturze duszy kulturalnej, Kraków 1909 (rozdział XIV: Sam na sam z klęską) [dostęp internetowy]
Witold Gombrowicz, Literackie wyroby ludowe. „Kurier Poranny” 1935, nr 223; przedruk w: tenże, Varia. T. 1: Czytelnicy i krytycy. Proza, reportaże, krytyka literaka, eseje, przedmowy. Przedmowa W. Bolecki. Kraków 2004
Karol Ludwik Koniński, Pisarze ludowi. Wybór pism i studium o literaturze ludowej, wstęp F. Bujak, t. 1 i 2. Lwów 1938 (tu szczególnie: Zagadnienia pisarstwa ludowego, t. 1) [dostęp internetowy do tomu 2]
Zespół Literacki „Przedmieście”, przedmowa H. Krahelska. Warszawa 1934 [dostęp internetowy]
Maria Dąbrowska, Rozdroże. Studium na temat zagadnień wiejskich. Warszawa 1937
Jacek Łukasiewicz, Zagłoba w piekle. Kraków 1965
Temat wiejski, nurt chłopski czy kryterium wartości, „Nowy Wyraz” 1973, nr 7 (dyskusja redakcyjna)
Andrzej Mencwel, Widziane z dołu. Warszawa 1980
Czesław Miłosz, Wyprawa w Dwudziestolecie. Kraków 1999, rozdziały: Wieś, Robotnicy
Wiesław Myśliwski, Kres kultury chłopskiej. Posłowie R. Sulima. Warszawa 2003 [dostęp internetowy]
Paweł Wroński, My, szlachta. „Gazeta Wyborcza” 8-9 września 2012
Joanna Derkaczew, „W imię Jakuba S.” Nie wstydźcie się słomy z butów. „Gazeta Wyborcza” (wyd. internetowe z 10.12.2011 r.); recenzja spektaklu Moniki Strzępki i Pawła Demirskiego, W imię Jakuba S. (koprodukcja teatru Dramatycznego w Warszawie i 4. Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego „Boska Komedia”)
Marcin Starnawski, „Któż tam będzie wisiał?” − bunt chłopski w miejskiej wyobraźni. O płycie „Gore” Zespołu R.U.T.A i o jej recepcji. „Studia Litteraria et Historica” Instytut Slawistyki PAN 2012, nr 1; przedruk fragmentu pod nieco innym tytułem w: „Meakultura” [dostęp internetowy]
3. Opracowania:
hasło plebejusz, plebs w: Samuel Bogumił Linde, Słownik języka polskiego. T. II, cz. II. Warszawa 1811 [dostęp internetowy] oraz w: Jan Karłowicz, Adam Kryński, Władysław Niedźwiedzki, Słownik języka polskiego. T. 4. Warszawa 1908 [dostęp internetowy], a także w encyklopediach różnych epok, np. w: Samuela Orgelbranda encyklopedia powszechna z ilustracjami i mapami, t. XI: od litery O do Polonus z 561 rysunkami i 6 mapami i tablicami. Warszawa 1901 [dostęp internetowy] oraz w kompendiach współczesnych
Henryk Markiewicz, Pozytywizm. Wyd. trzecie, zmienione i rozszerzone. Warszawa 1999 (lub inne wydanie)
Jerzy Kwiatkowski, Dwudziestolecie międzywojenne. Warszawa 2003 (lub inne wydanie)
Grzegorz Gazda, Dwudziestolecie międzywojenne. Słownik literatury polskiej. Gdańsk 2008
Literatura polska w okresie międzywojennym. T. I i II. Zespół redakcyjny: J. Kądziela, J. Kwiatkowski, I. Wyczańska. Kraków 1979 (t. I: artykuły o „Czartaku”, „Ponowie”, „Okolicy Poetów”, „Przedmieściu”)
Henryk Bereza, Związki naturalne. Szkice literackie. Warszawa 1972
Józef Burszta, Kultura ludowa − kultura narodowa. Szkice i rozprawy. Warszawa 1974
Andrzej Zawada, Gra w ludowe. Nurt chłopski w prozie współczesnej a kultura ludowa. Warszawa 1983
Dyskusja wokół pojęcia „kultura ludowa”. „Lud” 1991, t. 74
Anna Weronika Brzezińska, Specjaliści od „kultury ludowej”? „Nauka” 2009, nr 3 [dostęp internetowy]
Jan Sowa, Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą. Kraków 2012
Wywiad z prof. I. Bukrabą-Rylską, Inteligent patrzy na chłopa. Nowe-peryferie.pl, wrzesień 2014 [dostęp internetowy]