Wysłane przez operator w
Andrzej Trzebiński (1921) należał do pokolenia, które wydało nie tylko wielu zdolnych poetów – jak choćby Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Wacław Bojarski czy Zdzisław Stroiński – ale przede wszystkim zapisało się w historii jako generacja tragiczna i heroiczna. Ci młodzi ludzie, urodzeni w wolnej Polsce około 1920 roku, oddali życie w Powstaniu Warszawskim, ginęli w czasie okupacji, a potem – jeśli przeżyli – przez lata za swój patriotyzm byli prześladowani przez komunistów. Te moralnie wzorcowe postawy wynikały z przekonania, że w walce o wolną i niepodległą Polskę liczyło się nie tylko bohaterstwo czynu, ale także odwaga myśli, śmiałość wyobraźni i wierność najwyższym wartościom moralnym.
Andrzej Trzebiński odznaczał się zarówno jednym, jak i drugim typem odwagi. Był żołnierzem i intelektualistą. Szukał rozwiązań klarownych i wynikających z prawdy o człowieku i świecie. Tworzył wizję Polski, jej kultury i znaczenia w przyszłości. Wierzył w zwycięstwo dobra. Zginął z zagipsowanymi ustami, rozstrzelany przez Niemców w listopadzie 1943 roku na Nowym Świecie w Warszawie. Ale zanim to się stało, studiował polonistykę na tajnym uniwersytecie, współorganizował i prowadził jedno z najciekawszych pism kulturalnych i literackich podziemnej Polski – „Sztukę i Naród”. Pisał wiersze, artykuły, prowadził konspiracyjne wieczory autorskie, tryskał pomysłami, ale także działał w Konfederacji Narodu, angażując się w działalność konspiracyjną.
Myśl Andrzeja Trzebińskiego kształtowała się na podstawie rozlicznych lektur. Czytał Stanisława Brzozowskiego, pochłaniał filozofów i socjologów. Niewątpliwie warto tę myśl zrekonstruować na podstawie jego prozy, zapisów pamiętnikarskich i tekstów publicystycznych. Warto także przyjrzeć się poetyckiej wrażliwości Trzebińskiego, analizując ją w kontekście ówczesnych nurtów i prądów literackich:
− poeta, dramatopisarz, prozaik, redaktor – postać Andrzeja Trzebińskiego na tle podziemnego życia kulturalnego w okupowanej Warszawie;
− własna droga czy wspólna koleina? Twórczość Andrzeja Trzebińskiego w kontekście twórczości innych pisarzy „mrocznego czasu”;
− twórczość poetycka Andrzeja Trzebińskiego wobec tradycji literackiej dwudziestolecia międzywojennego (ze szczególnym uwzględnieniem tradycji awangardowych);
− wizja kultury i narodu. Andrzej Trzebiński jako czytelnik Stanisława Brzozowskiego.
− „prorok współczesności”? Rola Andrzeja Trzebińskiego w środowisku „Sztuki i Narodu”;
− „Kwiaty z drzew zakazanych” − niedokończona powieść Andrzeja Trzebińskiego jako groteskowy obraz świata bez idei;
− spór o wartości w świetle dramatu Andrzeja Trzebińskiego „Aby podnieść różę”;
− „Pamiętnik” Andrzeja Trzebińskiego jako świadectwo dojrzewania w „czasach pogardy”;
− świat lirycznych przeżyć Andrzeja Trzebińskiego (porównanie z modelem liryki Krzysztofa Kamila Baczyńskiego).
Literatura:
1. Utwory:
Aby podnieść różę. Poezje i dramat, wstęp i oprac. Zdzisław Jastrzębski, Warszawa 1970.
Kwiaty z drzew zakazanych. Proza, wstęp i oprac. Zdzisław Jastrzębski, Warszawa 1972.
Aby podnieść różę. Szkice literackie i dramat, wstęp i oprac. Maciej Urbanowski, Warszawa 1999.
Pamiętnik, wstęp i oprac. Paweł Rodak, Warszawa 2001 (edycja niemal kompletna).
2. Opracowania:
L. Bartelski, Genealogia ocalonych, Kraków 1963 (i wydania następne).
T. Borowski, Wspomnienie o przyjacielu, w: W gałązce dymu, w ognia blasku... Wspomnienia o Wacławie Bojarskim, Tadeuszu Gajcym, Onufrym Bronisławie Kopczyńskim, Wojciechu Menclu, Zdzisławie Stroińskim, Andrzeju Trzebińskim, zebrał i oprac. Józef Szczypka, Warszawa 1977.
E. Janicka, Sztuka czy Naród? Monografia pisarska Andrzeja Trzebińskiego, Kraków 2006.
Z. Jastrzębski, Literatura pokolenia wojennego wobec dwudziestolecia, Warszawa 1969.
H. Jerzmański, Spłonąć najjaśniej (Portret Andrzeja Trzebińskiego), w: Portrety twórców „Sztuki i Narodu”, pod red. Jerzego Tomaszkiewicza, Warszawa 1983.
A. Kopiński, Ludzie z charakterami. O okupacyjnym sporze Czesława Miłosza i Andrzeja Trzebińskiego, Warszawa 2004.
Cz. Miłosz, Andrzej Trzebiński, „Kultura” 1960, nr 5.
S. Stabro, Sprawa Trzebińskiego, w: tegoż, Poeta odrzucony, Kraków 1989.