Wysłane przez operator w
Tematy na zawody szkolne XLIII OLiJP
LISTY ZYGMUNTA KRASIŃSKIEGO NA TLE WIELKIEJ EPISTOLOGRAFII JEGO EPOKI
Uwaga:
Zarysowana w punktach problematyka nie stanowi gotowego konspektu rozprawy; jest sugestią różnych kierunków myślenia i pracy historycznoliterackiej, które dookreślić powinien Uczestnik olimpiady (wybór problemu, kompozycja rozprawki…).
- Zygmunt Krasiński – fenomen umysłowości poety, dramaturga, epistolografa i filozofa (źródła i uwarunkowania rozwoju intelektualnego poety; format i jakość jego refleksji na tematy historyczne, polityczne, antropologiczne i egzystencjalne; miejsce poezji i sztuki w myśli autora Nie-Boskiej…; rola epistolografii w Krasińskiego „czytaniu świata”).
- Adresaci listów Krasińskiego i wpływ ich osobowości na kształt epistolografii romantyka (Delfina Potocka, August Cieszkowski, Jerzy Lubomirski, Andrzej Sołtan, Konstanty Gaszyński, Stanisław Małachowski, Bronisław Trentowski, Henryk Reeve, rodzina Koźmianów, Wincenty Krasiński).
- Problematyka listów Zygmunta Krasińskiego (wielkie i małe problemy filozoficzne, historiozofia, zapisy z podróży, świat własnych przeżyć i wartości: miłość, przyjaźń, idee; konflikty wewnętrzne, zauroczenia, fascynacje i depresje; Bóg, transcendencja, nieśmiertelność; rodzina, małżeństwo, relacje z ojcem; zapis życia towarzyskiego).
- Autoportret poety w listach (autokreacja [?], psychologiczna gra [?]; romantyczny kochanek, dandys, wojażer, poeta, filozof, melancholik); problem autokreacji Krasińskiego w literaturze przedmiotu: sensowność pytania o „szczerość” i „nieszczerość” wyznań.
- Listy Krasińskiego jako literatura; ich miejsce w całokształcie dorobku artystycznego poety; walory stylu listów poety (język jako sprawne narzędzie w rozjaśnianiu świata).
- Listy Zygmunta Krasińskiego wobec epistolografii Adama Mickiewicza (powściągliwość epistolograficzna autora Dziadów), Juliusza Słowackiego (zmienność charakteru listów Słowackiego) i Cypriana Norwida (wartość poznawcza i specyfika stylu Norwida).
Źródła:
Nieznane listy Krasińskiego, t.1-2, wyd., oprac. Z. Sudolski, Warszawa 1965;
Z. Krasiński, Listy do Henryka Reeve, tłum. A. Olędzka-Frybesowa, oprac., wstęp, kronika i noty P. Hertz, t. 1-2, Warszawa 1980;
Korespondencja Zygmunta Krasińskiego, Listy do różnych adresatów, zebrał, oprac. i wstępem poprzedził Z. Sudolski, t. 1-2, Warszawa 1991;
Z. Krasiński, Listy do Delfiny Potockiej, wstęp i oprac. Z. Sudolski, Warszawa 1975;
Z. Krasiński, Listy do Jerzego Lubomirskiego, wstęp i oprac. Z. Sudolski, Warszawa 1965;
Z. Krasiński, Listy do ojca, wstęp i oprac. S. Pigoń, Warszawa 1963;
Z. Krasiński, Listy, wybór, oprac. Z. Sudolski, Wrocław 1997;
A. Mickiewicz, Listy, oprac. M. Dernałowicz i in., w: tegoż, Dzieła: wydanie rocznicowe (1798-1855), red. Z. Stefanowska, t. 14, 15, 16, 17, Warszawa 1998-2005;
J. Słowacki, Korespondencja, oprac. E. Sawrymowicz, t. 1-2, Wrocław 1962-1963;
C. Norwid, Listy, w: Pisma wszystkie, t. 8, 9, 10, wstęp i oprac. J. W. Gomulicki, Warszawa 1971.
Bibliografia przedmiotowa:
M. Bieńczyk, Czarny człowiek. Krasiński wobec śmierci, Warszawa 1990;
M. Bieńczyk, Oczy Dürera (O Zygmuncie Krasińskim i jego listach), w: tegoż: Oczy Dürera. O melancholii romantycznej, Warszawa 2002;
K. Cysewski, Problem autokreacji w listach Zygmunta Krasińskiego, w: Sztuka pisania. O liście polskim w wieku XIX, red. J. Sztachelska, E. Dąbrowicz, Białystok 2000;
M. Janion, Tryptyk epistolograficzny, w: tejże, Romantyzm. Studia o ideałach i stylu, Warszawa 1969;
M. Janion, Zygmunt Krasiński. Debiut i dojrzałość, Warszawa 1962;
J. Kleiner, Zygmunt Krasiński. Dzieje myśli, t.1-2, Lwów 1912;
A. Kubale, Dramat bólu istnienia w listach Zygmunta Krasińskiego, Gdańsk 1997;
A. Kubale, Egzystencja i hermeneutyka. O listach Zygmunta Kraińskiego, w: Sztuka pisania. O liście polskim w wieku XIX, red. J. Sztachelska, M. Dąbrowicz, Białystok 2000;
S. Pigoń, Smutny bilans korespondencji Zygmunta Krasińskiego, w: M. Danielewiczowa, S. Pigoń, Dialog korespondencyjny (1958-1968), oprac. Cz. Kłak, Rzeszów 1996;
S. Treugutt, Krasińskiego listy do ojca, w: tegoż, Geniusz wydziedziczony. Studia romantyczne i napoleońskie, red. M. Prussak, Warszawa 1993;
Z. Sudolski, Korespondencja Zygmunta Krasińskiego. Studium monograficzne, Warszawa 1968;
Z. Suszczyński, Listy Zygmunta Krasińskiego jako egzystencjalny eksperyment, w: Sztuka pisania. O liście polskim w wieku XIX, red. J. Sztachelska, E. Dąbrowicz, Białystok 2000;
A. Waśko, Zygmunt Krasiński. Oblicza poety, Kraków 2001;
Zygmunt Krasiński. Pytania o twórczość, red. B. Kuczera-Chachulska, M. Prussak, E. Szczeglacka, Warszawa 2005;
W. Weintraub, Korespondencja Krasińskiego z Reeve’em jako dokument i jako literatura, w: tegoż, Od Reja do Boya, Warszawa 1977;
W. Weintraub, W malstroemie epistolografii Krasińskiego, „Kultura” 1971, nr 7-8.
JÓZEF IGNACY KRASZEWSKI (1812-1887). ROZTERKI I ZDZIWIENIA
- Pisarz zadziwiający: tajemnice biografii i twórczości, Kraszewski i Bolesławia, tytan pracy i jego „noce bezsenne”, zapomniany klasyk…, prywatne odkrycia i zaskoczenia.
- Różewicz czyta Kraszewskiego – polski Balzac, Dostojewski, Zola? Miejsce Kraszewskiego w literaturze polskiej – próba odpowiedzi własnej.
- Tematy romantycznej poezji (artysta, miasto, dojrzewanie) przeniesione do prozy – twórczość Kraszewskiego pomiędzy romantyzmem a modernizmem.
- Portrety kobiet – arcydzieła Kraszewskiego czytane na tle tradycji literatury polskiej i europejskiej.
- Kraszewski versus Sienkiewicz: Rzym za Nerona i Krzyżacy 1410 Kraszewskiego a Quo vadis i Krzyżacy Sienkiewicza – dwie wizje i filozofie historii, innowacje Kraszewskiego w prozie historycznej, jego gry z historią.
- Kraszewski jako krytyk literacki i publicysta – czy może inspirować czytelnika współczesnego?
- Co się zestarzało, a co przetrwało z zakresu poetyki oraz idei w twórczości Kraszewskiego? Na czym polegała swoistość uprawianego prze pisarza modelu literatury – jakie wynikały stąd ryzyko i dylematy?
Bibliografia podmiotowa:
Ada. Sceny i charaktery z życia powszedniego, Kraków 1986;
Dziecię Starego Miasta. Obrazek narysowany z natur; oprac. W. Danek, Wrocław 1987 (Biblioteka Narodowa S. I, nr 71);
Hrabina Cosel. Powieść historyczna, Warszawa 1973;
Kraszewski o powieściopisarzach i powieści. Zbiór wypowiedzi teoretycznych i krytycznych, oprac. S. Burkot, Warszawa 1962;
Krzyżacy 1410. Obrazy z przeszłości, Katowice 1990;
Latarnia czarnoksięska. Obrazy naszych czasów, Kraków 1978;
Ostatnie chwile księcia wojewody „Panie Kochanku”. Z papierów po Glince, w: „Choć Radziwiłł, alem człowiek”… Gawęda romantyczna prozą, oprac. M. Maciejewski, Kraków 1985;
Pamiętniki, oprac. W. Danek, Wrocław 1972 (Biblioteka Narodowa S. I, nr 207) – tutaj Noce bezsenne;
Poeta i świat, Kraków 2002;
Rachunki przez B. Bolesławitę, 1866-69 [wybór – E-book Google lub WWW.pbi.edu.pl];
Rzym za Nerona. Obrazy historyczne, Warszawa 1987;
Stara baśń. Powieść z IX wieku, Warszawa 1964;
Szalona, Kraków 1986;
Ulana. Powieść poleska, Wrocław 1988;
Żyd. Obrazy współczesne, Kraków 1960.
Bibliografia przedmiotowa:
J. Bachórz, Józef Ignacy Kraszewski, w: Obraz literatury polskie XIX i XX wieku, red. K. Wyka, J. Kulczycka-Saloni, seria trzecia, t. III, Warszawa 1992;
J. Bachórz, Twórczość gawędowa Kraszewskiego, „Pamiętnik Literacki” 1987, z. 4;
J. Bachórz, Dydaktyka i rozterki Bogdana Bolesławity (kilka refleksji na przykładzie „Moskala” Józefa Ignacego Kraszewskiego), w: Alegorie. Style. Tożsamość, red. M. Bukowska-Schielman, Gdańsk 1999, s. 127–141;
J. Bachórz, Kraszewski w oczach „Lalki”, „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza” XIX/1986;
J. Bachórz, Kraszewski-Bolesławita a następcy, czyli o narodzinach legendy powstania styczniowego, „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza” 1981;
W. Borowy, Kraszewski jako krytyk literatury europejskiej, w: Studia i rozprawy, t. I, Wrocław 1952;
T. Budrewicz, Kraszewski – przy biurku i wśród ludzi, Kraków 2004 (wybór);
S. Burkot, Kraszewski – szkice historycznoliterackie, Warszawa 1988 (wybór);
E. Czapiewski, Między buntem a ugodą: kształtowanie się poglądów politycznych Józefa Ignacego Kraszewskiego, „Acta Univ. Wratisl. Hist.”, nr 150 (2000);
W. Danek, J.I. Kraszewski. Zarys biograficzny, Warszawa 1976;
Europejskość i rodzimość. Horyzonty twórczości Józefa Ignacego Kraszewskiego, red. T. Sobieraj, W. Ratajczak, Poznań 2006 (wybór),
M. Janion, Niesamowita Słowiańszczyzna, w: tejże, Niesamowita Słowiańszczyzna, Kraków 2007;
Kraszewski – pisarz współczesny, red. E. Ihnatowicz, Warszawa 1996 (wybór);
B. Mazan, Ahaswerus polski według „Nocy bezsennych” Józefa Ignacego Kraszewskiego, „Pamiętnik Literacki” 2000, z. 2;
E. Owczarz, Motyw „powrotu do gniazda” w powieściach Kraszewskiego i Sienkiewicza, w: Mieszczaństwo i mieszczańskość w literaturze polskiej drugiej połowy XIX wieku, red. E. Ihnatowicz, Warszawa 2000;
J. Prokop, Jak nawrócić Rosję („My i oni” Kraszewskiego), w: tegoż, Szczególna przygoda żyć nad Wisłą. Studia i szkice literackie, Londyn 1985;
T. Różewicz, Notatka z zamierzchłej przeszłości, w: Przygotowanie do wieczoru autorskiego, wyd. II rozszerzone, Warszawa 1977;
K. Stępnik, Kraszewski jako „sowietolog”, „Akcent” 1997, nr 3;
K. Stępnik, Metafory paradygmatyczne w powieściach historycznych Kraszewskiego, okres 1833–1863, „Pamiętnik Literacki” 1987, z. 4;
Z. Szweykowski, Klasyfikacja powieści historycznych Kraszewskiego pisanych po roku 1863, w: tegoż, Nie tylko o Prusie, Poznań 1967;
K. W. Zawodziński, Opowieści o powieści, oprac. Cz. Zgorzelski, Kraków 1963 (wybór);
Zdziwienia Kraszewskim, red. M. Zielińska, Wrocław 1990.
HISTORIE RODZINNE W LITERATURZE POLSKIEJ XIX, XX I XXI WIEKU
- Życie rodzinne jako doświadczenie społeczne i kulturowe; przemiany rodziny w XIX i XX wieku w świetle historii, socjologii i antropologii - miejsce rodziny w kulturze wiktoriańskiej i w Polsce postyczniowej, rodzina i kryzys kultury przełomu XIX i XX w., życie rodzinne czasu PRL-u, rodzina epoki transformacji i globalizacji.
- Rodziny „tradycyjne” i „nowoczesne”, model chłopski, model mieszczański; rodzina ponowoczesna.
- Przemiany opowieści o rodzinie: historia trwania, historia rozpadu. Rodzina jako „święte” miejsce kultury, rodzina jako doświadczenie toksyczne.
- Przemiany modeli, ról i relacji: rodzinne role kobiece i męskie.
- Historia rodzinna: między opowieścią prywatną a zbiorową (typy narracji, mity scalające – indywidualne i narodowe).
- Historia rodziny: problem zapisu (od wielkiej historii do perspektywy „mikro”).
- Saga rodzinna i „fragmenty” o rodzinie.
- Psychologia rodziny w świetle literatury XIX i XX w.: problem świadectwa, problem zapisu.
Bibliografia podmiotowa (do wyboru):
wiek XIX:
E. Orzeszkowa, Nad Niemnem;
B. Prus, Emancypantki;
H. Sienkiewicz, Rodzina Połanieckich;
S. Żeromski, Uroda życia;
S. Brzozowski, Sam wśród ludzi;
G. Zapolska, Córka Tuśki;
Z. Nałkowska, Narcyza;
wiek XX:
M. Dąbrowska, Noce i dnie;
J. Kaden-Bandrowski, Miasto mojej matki;
W. Gombrowicz, Transatlantyk;
T. Konwicki, Bohiń;
M. Zientarowa, Wojna domowa;
O. Tokarczuk, Historie ostatnie;
S. Chwin, Esther;
wiek XXI:
J. Bator, Piaskowa Góra;
J. Dehnel, Lala;
D. Bieńkowski, Biało-czerwony;
M. Musierowicz, Kalamburka;
K. Dunin, Tabu;
W. Kuczok, Gnój;
J. Ronikier, W ogrodzie pamięci;
A. Tuszyńska, Osobista historia lęku;
Bibliografia przedmiotowa:
Z. Bauman, Ponowoczesność jako źródło cierpień, (zwł. rozdz. W kwestii ponowoczesnej szkoły życia), Warszawa 2000;
Codzienność w literaturze XIX (i XX wieku). Od Adalberta Stiftera do współczesności, red. G. Borkowska i A. Mazur, Opole 2007;
P. Czapliński, Polska do wymiany. Późna nowoczesność i nasze wielkie narracje, Warszawa 2009;
A. Gomóła, Saga rodu Borejków. Kulturowe konteksty Jeżycjady, Katowice 2004;
J. Hoff, Rodzice i dzieci – norma obyczajowa na przełomie XIX i XX wieku, w: Kobieta i kultura życia codziennego. Wiek XIX, wiek XX , red. A. Żarnowska i A. Szwarc, Warszawa 1997;
B. Jedynak, Obyczaje domu polskiego w czasie niewoli 1795-1918, Lublin 1996;
E. Kokoszycka, „Anioł w domu” czyli o małżeństwie w wiktoriańskiej Anglii, w: Kobieta i małżeństwo. Społeczno-kulturalne aspekty seksualności. Wiek XIX, wiek XX, red. A. Żarnowska i A. Szwarc, Warszawa 2004;
Z. Mitosek, Rodzina w opowiadaniu, opowiadanie w rodzinie, w: Praktyki opowiadania, red. Z. Mitosek, W. Grajewski, B. Owczarek, Kraków 2001;
E. Paczoska, Nowoczesnej rodziny historie „naturalne”, w: tejże, Prawdziwy koniec XIX wieku. Śladami nowoczesności, Warszawa 2010;
E. Paczoska, Dojrzewanie, dojrzałość, niedojrzałość. Od Bolesława Prusa do Olgi Tokarczuk, Warszawa 2004, (cz. I, rozdz. 1, 6, Aneks, rozdz. 2);
„Prace Polonistyczne”, Łódź 2006, seria LXI, t.1-2 – poświęcone problematyce rodzinnej w literaturze (tu m.in. artykuły: A. Czabanowskiej-Wróbel, E. Flis, W. Gutowskiego, U. Kowalczuk, G. Matuszek);
J. Prokop, Uniwersum polskie, Kraków 1993;
W. Rybczyński, Dom. Krótka historia idei, Gdańsk 1996;
Teraźniejszość i pamięć przeszłości. Rozumienie historii w literaturze polskiej XX i XXI wieku, red. H. Gosk, Warszawa 2006;
J. Trzebiński, Narracja jako sposób rozumienia świata, w: Praktyki opowiadania, red. Z. Mitosek, W. Grajewski, B. Owczarek, Kraków 2001;
T. Walas, Zrozumieć swój czas. Kultura polska po komunizmie – rekonesans, Kraków 2003.
FANTASTYKA W PRZESTRZENI KULTURY (DAWNEJ I WSPÓŁCZESNEJ, DRUKU I MULTIMEDIÓW)
Uwaga:
Literatura obca (powinna być potraktowana jako dopełnienie wywodu prowadzonego w oparciu o literaturę polską).
- Geneza fantastyki, motywy fantastyczne w literaturze do połowy XX wieku (na wybranych przykładach):
Samuel ze Skrzypny Twardowski, Nadobna Paskwalina;
H. Morsztyn, Banialuka;
J. Potocki, Rękopis znaleziony w Saragossie;
J.W. Goethe, Faust;
E.A. Poe, Opowieści niesamowite;
J. Słowacki, Balladyna;
S. Wyspiański, Noc listopadowa;
S. Grabiński, Demon ruchu i inne powiadania;
B. Leśmian, Łąka, Pan Błyszczyński;
B. Schulz, Sklepy cynamonowe;
H.P. Lovecraft, Zew Cthulhu.
- Współczesna twórczość fantastycznonaukowa i jej odmiany (fantastyka techniczna, fantasy, heroic fantasy, urban fantasy, fantasy miecza i czarów i inne).
- Cechy gatunkowe; poetyka utworów fantasy: konstrukcja i cechy świata przedstawionego; struktura fabuły, czas, przestrzeń, wzory postaci, wymowa ideowa – nacechowanie etyczne.
- Cykle powieściowe.
- Rekwizyt w fantastyce (typy i właściwości rekwizytów, ich funkcje w fabule utworów).
- Medialne adaptacje, reinterpretacje, postaci fantastyki : film, komiks, grafika, gra komputerowa, gra planszowa, fanziny; formy intermedialne.
- Fantasy wobec tradycji kulturowej (zapożyczenia, parafrazy, związki z innymi gatunkami i formami tekstowymi: baśnią, legendą, mitem, powieścią przygodową, poematem rycerskim, i in.).
- Rekwizyt w fantastyce (typy i właściwości rekwizytów, ich funkcje w fabule utworów).
- Magia - sposoby istnienia (przejawy) i funkcje. Mitologie światów fantasy i ich trawestacje (np. J. R. R. Tolkien, H. P. Lovecraft, N. Gaiman).
- Funkcje fantastyki (rozrywkowa, eskapistyczna, kompensacyjna, inne).
Bibliografia podmiotowa:
S. Lem, Solaris, Pamiętnik znaleziony w wannie, Cyberiada, Bajki robotów;
A. Sapkowski, Wiedźmin (cykl);
J. Dukaj, Lód, Wroniec, zbiory opowiadań;
E. Białołęcka, Tkacz iluzji;
A. Pilipiuk, Jakub Wędrowycz;
A. Ziemiański, Achaja (cykl);
J. Grzędowicz, Pan Lodowego Ogrodu (cykl);
K. Izmajłowa, Mag Niezależny;
S. Sadow, Rzecz o zbłąkanej duszy;
O. Gromyko, cykl o W. Rednej;
M. Zambroch, Na ostrzu noża;
J. R. R. Tolkien, Władca Pierścieni;
J. K. Rowling, cykl o Harrym Potterze;
Ch. Paolini, Dziedzictwo (cykl);
S. Meyer, Zmierzch (cykl);
T. Pratchett, Opowieści ze Świata Dysku;
R. Hobb, Skrytobójca (cykl);
T. Canavan, Trylogia Czarnego Maga;
G. R. R. Martin, Gra o tron;
C. S. Lewis, Opowieści z Narni (cykl).
„Fantastyka: miesięcznik literatury SF”, Warszawa 1982-1990 (oraz dodatki kwartalne do miesięcznika: „Komiks Fantastyka” ; „Mała Fantastyka”)
„Nowa Fantastyka” (miesięcznik, wydawany od 1990).
Bibliografia przedmiotowa:
L. Carter, Tolkien: Świat Władcy Pierścieni, tłum. A. Sylwanowicz, Warszawa 2003;
Fantastyka XIX i XX wieku: granice i pogranicza, red. J. Szcześniak, Lublin 2007;
Fantastyka, fantastyczność, fantazmaty, red. A. Martuszewska, Gdańsk 1994;
R. Handke, Polska proza fantastycznonaukowa: problemy poetyki, Wrocław 1969;
F. Jameson, Archeologia przyszłości: pragnienie zwane utopią i inne fantazje naukowe, tłum. M. Płaza, M. Frankiewicz, A. Miszk, Kraków 2011;
S. Lem, Fantastyka i futurologia, Warszawa 2009;
Z. Lekiewicz, Filozofia science fiction, Warszawa 1985;
Spór o SF. Antologia szkiców i esejów o science fiction, red. B. Okólska, Poznań 1989;
Tolkien: Księga pamiątkowa, red. J. Pearce, tłum. J. Kokot, Poznań 2003;
T. Shippey, Droga do Śródziemia, tłum. J. Kokot, Poznań 2001;
A. Smuszkiewicz, Zaczarowana gra. Zarys dziejów polskiej fantastyki naukowej, Poznań 1982;
A. Szyjewski, Od Valinoru do Mordoru, Kraków 2004;
Tako rzecze...Lem. Ze Stanisławem Lemem rozmawia Stanisław Bereś, Kraków 2002;
B. Trocha, Degradacja mitu w literaturze fantasy, Zielona Góra 2010;
M. Wydmuch, Gra ze strachem: fantastyka grozy, Warszawa 1975;
A. Zgorzelski, Fantastyka, utopia, science fiction: ze studiów nad rozwojem gatunków, Warszawa 1980.
GROTESKA W RÓŻNYCH PRZESTRZENIACH KULTURY POLSKIEJ XX WIEKU (LITERATURA, TEATR, FILM, MALARSTWO) JAKO KATEGORIA ESTETYCZNA I WIZJA RZECZYWISTOŚCI
- Groteska a realizm:
Logika, związki przyczynowo-skutkowe, reguły prawdopodobieństwa w groteskowym świecie przedstawionym. Groteska wobec fantastyki i reguł gatunkowych literatury fantastycznej (SF, fantastyka baśniowa etc.). Rodzaje, sposoby i funkcje deformacji rzeczywistości w literaturze groteskowej. Fikcja groteskowa wobec fikcji mitycznej, parabolicznej i mimetycznej. Groteska a racjonalne i zdroworozsądkowe wizje świata.
- Język groteski:
Język utworów groteskowych a odmiany stylowe języka. Język groteski i reguły decorum. Komunikacja w dramacie groteskowym. Groteska jako krytyka języka oficjalnego (języka władzy i propagandy).
- Stałe motywy i toposy sztuki i literatury groteskowej:
Charakterystyczne dla groteski motywy (postaci, sceny, wydarzenia i sytuacje, przedmioty i obiekty) i ich metaforyczne znaczenia; motywy i toposy wspólne dla literatury i sztuk wizualnych.
- Groteska wobec parodii i satyry:
Zbieżności i różnice między groteską a parodią (Witkacy, Gombrowicz, Białoszewski, Różewicz) oraz groteską i satyrą (Gałczyński, Mrożek). Groteska wobec gatunków i konwencji literackich.
- Groteska jako wizja rzeczywistości:
Groteska jako metoda przedstawiania/kreacji rzeczywistości. Groteskowy obraz świata. Czy możemy traktować groteskę jako osobną wizję rzeczywistości? Groteskowe obrazy psychiki, wizje świata społecznego, metafizyka groteski. Groteska jako wizja świata wyobcowanego i jako pojednanie ze światem (w odniesieniu do teorii M. Bachtina i W. Kaysera). Relacje między rzeczywistością psychiczną, duchową i materialną. Podobieństwa i różnice między wizjami rzeczywistości u poszczególnych autorów. Paradoks, sprzeczność, absurd. Rola komizmu i grozy w groteskowych wizjach rzeczywistości.
- Groteska wobec historii XX wieku:
Groteskowy katastrofizm (Witkacy, Jaworski, Gałczyński, Tuwim, Różewicz).
Groteska wobec utopii (Witkacy, Lem).
Groteska wobec systemów totalitarnych. Groteska a język władzy (Mrożek).
- Postać groteskowa. / Wizja człowieka w literaturze groteskowej:
Fizyczne, psychologiczne i ontologiczne deformacje postaci w literaturze i sztuce groteskowej. Reifikacja, animalizacja i uczłowieczenie (relacja między człowiekiem a rzeczywistością materialną). Cielesność groteskowa.
- Karnawałowe źródła groteski:
Elementy karnawałowe w sztuce groteskowej XX wieku. Pojęcia: karnawalizacja, dół materialno-cielesny, świat na opak. Karnawał jako zabawa i zrytualizowana rebelia, obsceniczność, błazeństwo, afirmacja i negacja. Karnawałowy model groteski a groteska ekspresjonistyczna.
- Użycie pojęcia „groteska” w języku potocznym, codziennym: przemyśl następujące zagadnienie, np. na podstawie przeglądu prasy, Internetu. Zastanów się, na ile użycie potoczne jest zbieżne, a na ile odmienne od ujęcia teoretycznego.
Bibliografia podmiotowa:
Proza:
S.I. Witkiewicz, Nienasycenie lub Pożegnanie jesieni;
W. Gombrowicz, Transatlantyk, Bakakaj;
B. Schulz, Sanatorium pod klepsydrą, Sklepy cynamonowe;
R. Jaworski, Wesele hrabiego Orgaza;
S. Mrożek, Słoń, Deszcz;
M. Pankowski, Matuga idzie. Przygody;
S. Lem, Bajki robotów, Cyberiada;
S. Themerson, Wykład profesora Mmaa;
Dramat:
S. I. Witkiewicz, Gyubal Wahazar, Matka, Szewcy;
W. Gombrowicz, Iwona księżniczka Burgunda, Ślub;
T. Różewicz, Grupa Laokoona, Stara kobieta wysiaduje, Spaghetti i miecz;
S. Mrożek, Policjanci, Karol, Tango;
M. Białoszewski, Teatr Osobny;
K.I. Gałczyński, Teatrzyk „Zielona Gęś”;
Poezja:
J. Tuwim, tom Sokrates tańczący (1920), poemat Bal w Operze (1936); wybrane wiersze z lat 20. i 30.;
K. I. Gałczyński, poematy: Koniec świata (1930), Bal u Salomona (1933), Ludowa zabawa (1934); wybrane wiersze z lat 30. (np. Premiery w Biarritz, Upał w raju, Skumbrie w tomacie, Moczmy nogi etc.);
B. Leśmian, Łąka (1920) (tu cykle: Ballady, Pieśni kalekujące); Napój cienisty (1936) (tu
cykl Postacie; wiersze: Pan Błyszczyński, Dwaj Macieje);
M. Białoszewski, Obroty rzeczy (1956);
S. Grochowiak, Menuet z pogrzebaczem (1958), Rozbieranie do snu (1959);
Film:
A. Munk, Eroica (część I – Scherzo alla Polacca) (1958), Zezowate szczęście (1959);
W. Has, Pamiętnik znaleziony w Saragossie (1964);
J. Majewski, Sublokator (1966);
M. Piwowski, Rejs (1970);
A. Kondratiuk, Hydrozagadka (1970);
J. Kondratiuk, Dziewczyny do wzięcia (1972);
Filmy krótkometrażowe, etiudy, animacje:
S. Themerson, Przygody człowieka poczciwego (1937);
J. Majewski, Rondo (1958);
W. Borowczyk, Szkoła (1958);
A. Kondratiuk, Monolog trębacza (1965), Chciałbym się ogolić (1966);
J. J. Antonisz, Fobia (1967), Te wspaniałe bąbelki w tych pulsujących limfocytach (1973);
Film o sztuce… (biurowej) (1975);
Teatr:
J. Grotowski, Akropolis (1962);
T. Kantor, Umarła klasa (reż. A. Wajda) (1976), Wielopole, Wielopole… (1984), Niech sczezną artyści (1988) oraz dostępne fragmenty innych spektakli, np. Mątwa, Cyrk, W małym dworku, Wariat i zakonnica, Kurka wodna, Nadobnisie i koczkodany);
J. Jarocki, Matka (S.I. Witkiewicz) (1972);
J. Gruza, Mieszczanin szlachcicem (J.B. Molier) (1969);
Z. Hübner, W małym dworku (S.I. Witkiewicz) (1971);
J. Grzegorzewski, Szewcy (S.I. Witkiewicz) (1973);
Ikonografia:
- Stanisław Ignacy Witkiewicz, Witold Wojtkiewicz, Bronisław Linke, Jerzy Duda-Gracz, Zdzisław Beksiński, Zbysław Marek Maciejewski.
Uzupełnienie - dzieła obcych twórców:
Peter Breughel, Hieronim Bosch, Jacques Callot, Francisco Goya, Alfred Kubin, Oskar Kokoschka, George Grosz, Juan Miró, Salvador Dali, Aubrey Beardsley.
Bibliografia przedmiotowa:
Antropologia widowisk. Zagadnienia i wybór tekstów, red. L. Kolankiewicz i in., Warszawa 2005, tu rozdział VIII.: Karnawały, s. 385 – 424. (Werner Metzger, Obyczaje karnawałowe i filozofia błazeństwa; Norbert Schindler, Aspekty historyczno-antropologicznej teorii karnawału; Roberto DaMatta, Karnawał równości i karnawał hierarchii; Karl Braun, Karnawał? Karnawalizacja!);
A. Bereza, Parodia wobec struktury groteski, w: Styl i kompozycja, red. J. Trzynadlowski, Wrocław 1965;
M. Bachtin, Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu, tłum. A. i A. Goreniowie, wstęp S. Balbus, Kraków 1975, (tu rozdziały: Groteskowy obraz ciała, Obrazy dołu materialno-cielesnego);
W. Bolecki, Hasło: Groteska, groteskowość, w: Słownik literatury polskiej XX wieku, red. A. Brodzka i in., Wrocław 1973;
W. Bolecki, Od potworów do znaków pustych. Z dziejów groteski. Młoda Polska i Dwudziestolecie międzywojenne, w: idem, Pre-teksty i teksty, Warszawa 1992;
M. Dajnowski, Groteska w twórczości Stanisława Lema, Gdańsk 2005;
S. Gębala, Groteska w utworach dramatycznych Sławomira Mrożka, w: idem, Wśród szyderców i gdzie indziej, Katowice 1981;
M. Głowiński, Cztery typy fikcji narracyjnej, w: idem, Poetyka i okolice, Warszawa 1992;
M. Głowiński, Groteska we współczesnej literaturze polskiej, w: idem, Intertekstualność, groteska, parabola. Szkice ogólne i interpretacje. Prace wybrane. Tom V, Kraków 2000;
Groteska, red. M. Głowiński, Gdańsk 2003, (tu: M. Głowiński, Groteska jako kategoria estetyczna, J. Onimus, Groteska i doświadczenie świadomości, tłum. K. Falicka; L. B. Jennings, Termin „groteska”, tłum. M. B. Fedewicz;
W. Kayser, Próba określenia istoty groteskowości, tłum. R. Handke; B. McElroy, Groteska i jej współczesna odmiana, tłum. M. B. Fedewicz;
T. Gryglewicz, Groteska w sztuce polskiej XX wieku, Kraków 1984;
Z. Jastrzębski, O pojęciu groteski i niektórych jej aspektach w dramacie polskim doby obecnej, „Dialog” 1966, nr 11;
J. Kelera, Hasło: Groteski dramaturgia, w: Słownik literatury polskiej XX wieku, red. A. Brodzka i in., Wrocław 1992;
J. Kelera, Dowcip wyobraźni logicznej, w: idem, Kpiarze i moraliści, Kraków 1966;
L. Kołakowski, Kapłan i błazen, w: idem, Pochwała niekonsekwencji: pisma rozproszone z lat 1955-1968. Tom 2, Londyn 1989;
P. Marciszuk, U podstaw groteskowej wizji świata – kryzys podmiotowości (I), „Przegląd Humanistyczny” 1982, nr 12;
R. Nycz, Gest śmiechu. Z przemian świadomości literackiej początku XX wieku, w: tegoż, Język modernizmu, Wrocław 2002;
B. Pawłowska-Jądrzyk, Sens i chaos w grotesce literackiej. Od „Pałuby” do „Kosmosu”, Kraków 2002;
E. Sidoruk, Groteska w poezji Dwudziestolecia: Leśmian, Tuwim, Gałczyński, Białystok 2004, (tu szczególnie: Wprowadzenie);
L. Sokół, Groteska w teatrze Stanisława Ignacego Witkiewicza, Wrocław 1973, (tu szczególnie rozdział Termin i pojęcie groteski);
M. Szwecow-Szewczy, Struktura semiotyczna groteski (na przykładzie dramatu), w: Studia z historii semiotyki, red. J. Sulowski, Wrocław 1971;
Teoria karnawalizacji. Konteksty i interpretacje, red. A. Stoff, A. Skubaczewska-Pniewska, Toruń 2000, (tu: Dlaczego karnawalizacja?; Teoria karnawalizacji literatury Michaiła Bachtina; Ja w Dzienniku – Ja błazeńskie?; Różne oblicza karnawalizacji; Świat po karnawale. „Tango” Mrożka…; Groteska i parodia w świetle teorii karnawalizacji).
ITALIAM, ITALIAM… WŁOCHY W LITERATURZE POLSKIEJ DRUGIEJ POŁOWY XX I POCZĄTKU XXI WIEKU
Uwaga: posługując się podaną literaturą, uczestnik dokonuje wyboru problemu spośród sugestii podanych w temacie lub proponuje własne, samodzielne ujęcie. Przedmiotem analizy powinny być wymienione na liście utwory (lub jeden z nich), opracowania służą do ich usytuowania w konkretnej tradycji literackiej i kulturowej. Dodatkowo można skorzystać z bibliografii do tematów z literatury współczesnej przygotowywanych na zawody III stopnia. Zalecane są problemowe ujęcia tematu, odnoszące się do zjawisk obserwowanych w konkretnym utworze lub utworach. Należy zwrócić uwagę na następujące zagadnienia:
– Mit Włoch i włoskiej podróży, italianizm w literaturze polskiej (ostatnie 60 lat).
– Autorzy: poeci, eseiści i powieściopisarze, badacze kultury, podróżnicy, dziennikarze, lekarze, przedstawiciele innych zawodów; motywy podróży lub pobytu w Italii.
– Formy i gatunki literackie, rodzaje narracji, sposoby opisywania.
– Narrator: różne wcielenia postaci mówiącej (od listu, dziennika czy zobiektywizowanej narracji do fikcji literackiej).
– Przedmiot zainteresowań; wątki, tematy, motywy:
- przeszłość: antyczna i chrześcijańska, łacińska i włoska, od średniowiecza po współczesność; wspomnienia;
- dzieła sztuki: architektura, malarstwo, rzeźba; literatura antyczna, literatura włoska;
- miejsca: portrety miast, ulice i place, budynki (kościoły, domy, pałace, wiejskie rezydencje), fontanny, parki, aleje i założenia ogrodowe; pejzaże;
- ludzie: postacie historyczne i współczesne, mitologiczne i literackie, święci, artyści i pisarze; Polacy we Włoszech;
- przemiany Włoch w dziewiętnastym i dwudziestym wieku; włoska codzienność;
– Polsko-włoskie związki w literaturze polskiej minionych stuleci we współczesnej narracji: ludzie, podróże, emigracja.
Bibliografia podmiotowa (wybrane utwory):
E. Bieńkowska, Co mówią kamienie Wenecji, Gdańsk 1999;
E. Bieńkowska, Michał Anioł. Nieszczęśliwy Rzymianin, Warszawa 2009;
E. Bieńkowska, Spacery po Rzymie, Warszawa 2010;
J. Bolewski SJ, Co po Wenecji… Śladem artystów i świętych, Poznań 2010;
T. Breza, Spiżowa brama. Notatnik rzymski, Warszawa 1961;
T. Capponi-Borawska, Dziennik toskański, Warszawa 2004;
Z. Herbert, Barbarzyńca w ogrodzie, Warszawa 1962 lub wyd. nast.;
G. Herling-Grudziński, Dziennik pisany nocą, w: Pisma zebrane, red. Z. Kudelski, Seria I, t. 3-7 i 10, Warszawa 1995-1998; Seria II, t. 11, Warszawa 2000;
G. Herling-Grudziński, Opowiadania zebrane, zebrał i oprac. Z. Kudelski, ilustr. J. Lebenstein, t. 1-2, Warszawa 1999;
G. Herling-Grudziński, Wiek biblijny i śmierć. Czekając na czarny obłok, oprac. i posłowiem opatrzył W. Bolecki, Kraków 2007;
G. Herling-Grudziński, Wędrowiec cmentarny, oprac. Z. Kudelski, Kraków 2006;
G. Herling-Grudziński, W. Bolecki, Rozmowy w Dragonei, rozmowy przeprowadził, oprac. i przygot. do druku W. Bolecki, Warszawa 1997;
G. Herling-Grudziński, W. Bolecki, Rozmowy w Neapolu, rozmowy przeprowadził, oprac. i przygot. do druku W. Bolecki, Warszawa 2000;
J. Iwaszkiewicz, Książka o Sycylii, Warszawa 1956;
J. Iwaszkiewicz, Podróże do Włoch, Warszawa 1977;
J. Iwaszkiewicz, Dzienniki, red. A. Gronczewski, t. 1: 1911-1955, oprac. A. i R. Papiescy, Warszawa 2007; t. 2: 1956 -1963, oprac. A. i R. Papiescy, R. Romaniuk, Warszawa 2010; t. 3: 1964-1980, oprac. A. i R. Papiescy, R. Romaniuk, Warszawa 2011;
E. Kabatc, Pogoda burzy nad Palermo, Warszawa 1999;
W. Karpiński, Pamięć Włoch, Kraków 1982 lub wyd. nast.;
M. Kuncewiczowa, Przeźrocza. Notatki włoskie, Warszawa 1985 lub wyd. nast.;
Notes toskański, wybór i red. M. Zagańczyk, Warszawa 2012;
J. Parandowski, Mój Rzym, Wrocław 1970 (lub inne powojenne wydania);
J. Pollakówna, Weneckie tęsknoty, Warszawa 2003;
J. Stempowski, Od Berdyczowa do Lafitów, wybrał, oprac. i przedmową opatrzył A. St. Kowalczyk, Wołowiec 2001, tu eseje: Corona turrita (z dziennika podróży do Włoch), W Turynie (można także korzystać z innego wydania);
A. Szczuciński, Włoskie miniatury, Warszawa 2008;
M. Zagańczyk, Droga do Sieny, Warszawa 2005;
„Zeszyty Literackie” - szkice, felietony, eseje zawarte w kolejnych numerach, inne książki publikowane w serii „Biblioteka Zeszytów Literackich”.
Bibliografia uzupełniająca:
P. Muratow, Obrazy Włoch, tłum. i przyp. opatrzył P. Hertz, t. 1-2, Warszawa 1972 - lub wyd. nast.;
Bibliografia przedmiotowa (wybrane opracowania):
C. Backvis, Jak w XVI wieku Polacy widzieli Włochy i Włochów, w: tegoż, Szkice o kulturze staropolskiej, oprac. A. Biernacki, Warszawa 1975;
M. Brahmer, Powinowactwa polsko włoskie. Z dziejów wzajemnych stosunków kulturalnych, Warszawa 1980 (lub inne wydanie);
L. Henczel-Wróblewska, Dzieje Polaków we Włoszech, Poznań-Kalisz 2006;
M. E. Kowalczyk, Obraz Włoch w polskim piśmiennictwie geograficznym i podróżniczym XVIII wieku, Toruń 2005;
D. Kozińska-Donderi, Obraz Włoch i motywy włoskie w prozie polskiej 1918-1956, Wrocław 2003;
Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 1-2, Warszawa 1984 (hasło: Włosko-polskie związki literackie i inne wybrane zagadnienia);
Literatura staropolska w kontekście europejskim, red. T. Michałowska, J. Ślaski, Wrocław 1977;
M. Loret, Życie polskie w Rzymie w XVIII wieku, Roma 1934;
E. Łoch, Przestrzenie włoskie w podróżopisarstwie polskim w II połowie XIX wieku, w: tejże, Wokół modernizmu: studia o literaturze XIX i XX wieku, Lublin 1996;
O. Płaszczewska, Wizja Włoch w polskiej i francuskiej literaturze okresu romantyzmu (1800-1850), Kraków 2003;
O. Płaszczewska, Przestrzenie komparatystyki - italianizm, Kraków 2010;
R. Pollak, Związki kultury polskiej z Włochami, w: tegoż, Wśród literatów staropolskich, Warszawa 1966;
A. Sajkowski, Włoskie przygody Polaków, Warszawa 1973;
Słownik literatury staropolskiej (Średniowiecze, renesans, barok), red. T. Michałowska, Wrocław 1990 (hasło: Włosko-polskie związki literackie i kulturalne);
Słownik literatury polskiej XX wieku, red. A. Brodzka-Wald i in., Wrocław 1993 (hasło: Włoska literatura w Polsce);
W. Tygielski, Włosi w Polsce XVI-XVII wieku. Utracona szansa na modernizację, Warszawa 2005;
A. Tylusińska, J. Ugniewska, Włochy w czasach romantyzmu, Warszawa 2004;
T. Ulewicz, Iter Romano-Italicum Polonorum, czyli o związkach umysłowo-kulturalnych Polski z Włochami w wiekach średnich i renesansie, Kraków 1999;
Włochy a Polska – wzajemne spojrzenia, red. J. Okoń przy współpracy M. Kurana i M. Kwiek, Łódź 1998.
Temat językoznawczy
PAPIEŻ POPRAWIŁ PIUSKĘ I ZJADŁ NAPOLEONKĘ
Przekształcanie nazw ludzi i miejsc w wyrazy pospolite
- Zastanów się nad przedstawionymi poniżej zagadnieniami, a następnie – korzystając z podanych opracowań – przedstaw najważniejsze i najciekawsze kwestie związane z przenikaniem nazw własnych do sfery słownictwa pospolitego.
- Podział słownictwa na nazwy własne (onimy) i wyrazy pospolite (apelatywy). Co je różni, jeśli weźmie się pod uwagę znaczenie, zakres desygnatów i ortografię?
- Definicja eponimu. Na czym polega proces apelatywizacji (przenoszenia nazw własnych do zbioru wyrazów pospolitych, np. Adidas ‘marka przemysłowa, której twórcą był Adolf Dassler’ " adidas ‘but sportowy na grubej podeszwie’)? Z jakimi zmianami dla danej jednostki wyrazowej wiąże się jej apelatywizacja?
- Wykorzystywanie mechanizmów słowotwórczych przy apelatywizacji nazw własnych. Podaj przykłady eponimów będących i niebędących derywatami słowotwórczymi. Czy eponimy również mogą występować w funkcji podstawy słowotwórczej?
- Tworzenie eponimów jako sposób wzbogacania leksyki – rozpatrywany na tle innych sposobów pomnażania zasobu leksykalnego.
- Powody i czynniki motywujące procesy apelatywizacji nazw własnych. Proces kształtowania się znaczenia leksykalnego w wypadku eponimów. Jakie mechanizmy językowe wiążą się z tym procesem?
- Jakie funkcje eponimy mogą pełnić w tekstach? Zastanów się nad tym, odwołując się do znanych sobie funkcji języka. Podaj przykłady różnych zastosowań eponimów w wybranych tekstach. Możesz w tym celu skorzystać z zasobu Narodowego Korpusu Języka Polskiego, dysponującego wygodną wyszukiwarką wyrazów (www.nkjp.pl).
- Typy eponimów według rodzaju desygnatów i tendencje systemowe w zakresie tworzenia eponimów.
- Kwestie poprawnościowe związane z eponimami (zagadnienia fleksji i składni).
- Zadania do wyboru:
- Wybierz dowolny zakres tematyczny słownictwa ogólnego (np. sztuka kulinarna, wojskowość, ubiory i moda, film, malarstwo, religia itp.) lub dowolną odmianę środowiskową języka (np. język młodzieżowy, język naukowy, język techniczny itd.). Korzystając ze słowników i ze zgromadzonych przez siebie źródeł, wypisz możliwie dużą liczbę eponimów spośród słownictwa z tego zakresu (np. około 40-50)*. Zastanów się nad przyczynami wykorzystania odpowiednich nazw własnych do utworzenia tych eponimów. Czy w obrębie zgromadzonych przez Ciebie przykładów można wyróżnić jakieś typy, np. według kryterium pochodzenia lub według kryterium rodzaju pierwotnej nazwy własnej (antroponim, toponim itd.)? Co na tej podstawie możesz powiedzieć o uwarunkowaniach kulturowych zgromadzonej leksyki? Jakie typy nazw własnych są najczęściej używane do tworzenia eponimów? Jak sądzisz – dlaczego tak jest? Jakie z kolei typy nazw nie stanowią lub stanowią bardzo rzadko podstawę do apelatywizacji? Z czego to może wynikać? Jakiego rodzaju nazwy własne nie bywają wykorzystywane jako eponimy ze względu na tabu kulturowe?
- Zbierz przykłady eponimów (około 40-50) o jednakowym pochodzeniu (np. anglicyzmy, italianizmy, rusycyzmy, orientalizmy itd.)*. Pogrupuj je według kryterium tematycznego. Zastanów się nad powodami przenikania tych właśnie eponimów do polszczyzny. Sprawdź w słownikach języka ogólnego i w słownikach specjalnych (np. słowniki eponimów, słowniki dwu- i wielojęzyczne, słowniki innych języków), czy eponimy te rzeczywiście mają swój „pierwowzór” w języku, z którego pochodzą odpowiednie motywujące je nazwy własne, czy też funkcjonują wyłącznie w polszczyźnie. A może są internacjonalizmami (czyli wyrazami występującymi w wielu językach w podobnej formie i w tym samym znaczeniu)? O czym by to świadczyło? Czy zapożyczanie eponimów idzie w parze z ogólnym procesem zapożyczania wyrazów z danego języka? Czy można zauważyć jakieś ogólniejsze ponadnarodowe prawidłowości w mechanizmach tworzenia eponimów? Z czego może to wynikać?
*Należy unikać omawiania przykładów analizowanych w opracowaniach.
Lektury wprowadzające:
Z. Abramowicz, Kulturowy aspekt onimizacji, w: Onimizacja i apelatywizacja, red. Z. Abramowicz, E. Bogdanowicz, Białystok 2006, s. 23-29;
A. Cieślikowa, Nazwy własne w historii i we współczesności języka polskiego, w: Rozprawy o historii języka polskiego, red. nauk. S. Borawski, Zielona Góra 2005, s. 5-18;
A. Cieślikowa, Onimizacja, apelatywizacja a derywacja, w: Onimizacja i apelatywizacja, red. Z. Abramowicz, E. Bogdanowicz, Białystok 2006, s. 47-56;
Z. Kaleta, Teoria nazw własnych, w: Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Kraków 2005, s. 15-36.
Bibliografia szczegółowa:
W. Chlebda, Cheops prozy, Peim i balceroid... Derywaty nazw własnych a leksykografia, „Poradnik Językowy” 1995, z. 2, s. 11-21;
A. Chludziński, Najnowsza warstwa eponimów odantroponimicznych zawarta w Nowym słowniku gwary uczniowskiej, w: Onimizacja i apelatywizacja, red. Z. Abramowicz, E. Bogdanowicz, Białystok 2006, s. 39-46;
M. Czeszewski, K. Foremniak, Ludzie i miejsca w języku. Słownik frazeologizmów eponimicznych, Warszawa 2011;
K. Długosz-Kurczabowa, Apelatywizacja biblijnych nazw własnych w języku polskim, Wrocław 1990;
E. Grodziński, Imiona własne jednobrzmiące z pospolitymi, „Onomastica” 1981, t. XXVI, s. 5-40;
M. Guz, Obszary tematyczne eponimów pochodzenia francuskiego w języku polskim, „Białostockie Archiwum Językowe” 2010, nr 10, s. 91-101;
J. Ignatowicz-Skowrońska, Eponimy w slangu młodzieżowym, w: Vlasne mena w jezyku a spoločnosti, 14. Slovenska Onomasticka Konferencia, Banská Bystrica, 6-8 jula, Bratislava – Banska Bystrica 2000, s. 95-103;
H. Jadacka, Nazwy własne jako rzeczowniki pospolite, hasło problemowe, w: Nowy słownik poprawnej polszczyzny, red. A. Markowski, Warszawa 1999;
I. Kamińska-Szmaj, Apelatywizacja nazw własnych w inwektywach politycznych, w: Onimizacja i apelatywizacja, red. Z. Abramowicz, E. Bogdanowicz, Białystok 2006, s. 103-111;
W. Kopaliński, Słownik eponimów, czyli wyrazów odimiennych, Warszawa 1996;
Cz. Kosyl, O przechodzeniu nazw własnych do kategorii nazw pospolitych, „Onomastica” 1974, t. XIX, s. 85-104;
V. Machnicka, Dlaczego i w jaki sposób nazwy własne stają się nazwami pospolitymi? – próba prześledzenia zasadniczych procesów na wybranych przykładach, w: Nazewnictwo na pograniczach, red. J. Ignatowicz-Skowrońska, Szczecin 2005;
R. Marcinkiewicz, Lepper, lepperiada, lepperyzmy, „Poradnik Językowy” 2003, z. 6, s. 51-61;
E. Masłowska, Z problemów pejoratywizacji lub melioracji nazw własnych użytych w funkcji appellatiwów, „Język a kultura” 1991, t. 3, s. 29-40 (lub: http://www.lingwistyka.uni.wroc.pl/jk/JK-03/JK3-maslowska.pdf);
J. Miodek, K. Orzechowski, J. Piotrowski, Nomina propria w funkcji wyrazów pospolitych, „Językoznawca” 1967, z. 16/17, s. 65-72;
Nazwy własne jako rzeczowniki pospolite, hasło problemowe, w: Słownik poprawnej polszczyzny, red. W. Doroszewski, Warszawa 1994;
E. Pajewska, Rzeczowniki pospolite od nazw własnych w ujęciu leksykograficznym (na podstawie „Uniwersalnego słownika języka polskiego” pod red. S. Dubisza), w: Nazewnictwo na pograniczach, red. J. Ignatowicz-Skowrońska, Szczecin 2005;
E. Rudnicka, Z pogranicza leksykologii i onomastyki. Przyczynek terminologiczny, „Prace Filologiczne” 2005,t. L, s. 99-124;
K. Rymut, Granica czy sfera przejściowa między nomen appellativum a nomen proprium, w: tegoż, Szkice onomastyczne i historycznojęzykowe, Kraków 2003, s. 9-12;
M. Schabowska, Apelatywizacja rzeczowników własnych na przykładzie wyrazów zapożyczonych do języka polskiego, w: Symbolae polonicae in honorem S. Jodłowski. Wrocław 1972, s. 155-164;
A. Tyrpa, Apelatywizacja etnonimów, w: Onimizacja i apelatywizacja, red. Z. Abramowicz, E. Bogdanowicz, Białystok 2006, s. 261-269.
TEMATY TEATROLOGICZNE
FILM W TEATRZE WCZORAJ I DZIŚ:
od nieruchomego kadru do bieżąco filmowanych sekwencji spektaklu;
od „zeittheater” i montażu scen do teatralnych realizacji scenariuszy filmowych.
- Zjawisko, jakim było i jest wykorzystywanie techniki filmowej w przedstawieniu teatralnym.
- Pojawienie się kadrów filmowych już w końcu XIX wieku w spektaklach dramatycznych i operowych, także na scenach polskich.
- Zainteresowanie montażem filmowym jako techniką dyscyplinującą tekst dramatyczny w latach późniejszych.
- Wpływ aktorstwa filmowego na aktorstwo sceniczne, powodujący znaczne uproszczenie środków wyrazu artystycznego, zwłaszcza w latach 40-tych i 50-tych XX.
- Sięganie przez reżyserów teatralnych – współcześnie – po scenariusze filmowe i adaptowanie ich na scenę.
Uwaga: Uczestnik Olimpiady może wybrać i szczegółowo omówić jedno z sugerowanych wyżej zagadnień; może wykorzystać przywołane niżej przykłady spektakli, jak również posłużyć się przedstawieniami przez siebie wybranymi.
- Przedstawienia Erwina Piscatora, Wsiewołoda Meyerholda i Bertolta Brechta.
- Spektakle Aleksandra Zelwerowicza, Leona Schillera czy Wacława Radulskiego z lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku
-Wybrane współczesne przedstawienia teatralne z elementami filmu:
- Sprawa w reż. Jerzego Jarockiego;
- Bzik tropikalny w reż. Grzegorza Jarzyny;
- Factory w reż. Krystiana Lupy;
- Niewina Dei Loher w reż. Pawła Miśkiewicza;
- Krum w reż. Krzysztofa Warlikowskiego;
- (A)polonia w reż. Krzysztofa Warlikowskiego;
- Spektakle inspirowane filmem:
P. Demirski, Niech żyje wojna wg Czterech pancernych i psa, reż. Monika Strzępka.
sclerosis multiplex, Dynastia, dramat. Paweł Dobrowolski, reż. Natalia Korczakowska;
- Spektakle wg scenariuszy filmowych:
Zmierzch bogów wg Viscontiego, reż. Grzegorz Wiśniewski;
Persona wg Bergmana, reż. Grzegorz Wiśniewski;
Jak być kochaną wg Hasa, reż. Weronika Szczawińska;
Czyż nie dobija się koni wg Sydneya Pollacka, reż. Maja Kleczewska;
Wielki Gatsby wg Fitzgeralda, reż. Michał Zadara;
Wykaz premier znajduje się na wortalu Instytutu Teatralnego w Warszawie:
www.e-teatr.pl; przy każdej premierze znajduje się obszerny wybór recenzji prasowy.
Bibliografia (do wyboru):
Aktor w kulturze współczesnej, red. E. Udalska, Warszawa 1999;
Antropologia widowisk, wstęp i red. L. Kolankiewicz, Warszawa 2005;
C. Balme, Wprowadzenie do nauki o teatrze, tłum. W. Dudzik, Warszawa 2005 (m.in. rozdz. Nauka o teatrze a nauka o mediach);
B. Brecht, Brecht On Film & Radio, ed. by M. Silberman, Methuen Drama 2000;
P. Brook, Nie ma sekretów. Myśli o aktorstwie i teatrze, tłum. I. Libucha, M. Orski, Łódź 1997;
P. Brook, Ruchomy punkt. Czterdzieści lat poszukiwań teatralnych.1946-1987, tłum. E. Guderian-Czaplińska, G. Ziółkowski, Wrocław-Poznań 2004;
H. Brzoza, Konstruktywistyczny teatr Meyerholda, „Sztuka”, 1979, z. 2/6;
M. Carlson, Performans, tłum. E. Kubikowska, Warszawa 2007 (tu obszerna bibliografia, która może być pomocna);
R. Cieślak, Teatr Anny Augustynowicz, Szczecin 2012;
E. Csató, Leon Schiller, Warszawa 1968;
L. Czapliński, Film i opera to jedno. Dowód przeprowadzony przez Brooka, "Powiększenie", 1985, nr 3;
Dramaturg. „Notatnik Teatralny” nr 58-59/2010;
A. Duda, Teatr realności. O iluzji i realności w teatrze współczesnym, Gdańsk 2006;
Encyklopedia kultury. Teatr – Widowisko, red. M. Fik, Warszawa 2000;
B. Guczalska, Rezoner, medium, gracz. Aktor w dwudziestoleciu 1989 – 2009, w: 20-lecie. Teatr polski po 1989, red. D. Jarząbek, M. Kościelniak, G. Niziołek, Kraków 2010;
B. Kita, Między przestrzeniami. O kulturze nowych mediów, Kraków 2003;
Kultura i sztuka u progu XXI wieku, red. S. Krzemień-Ojak, Białystok 1997;
P. Lachman, Czas w teatralnej masce. Od Akt-orki do KaBaKai, „Notatnik Teatralny” 1997, nr 1;
Hans-Thies Lehmann, Teatr postdramatyczny, tłum. D. Sajewska, M. Sugiera, Kraków 2004 (m.in. rozdz.: Media oraz Epilog);
J. Limon, Piąty wymiar teatru, Gdański 2006;
T. Łomnicki, Spotkania teatralne, Warszawa 1984 (lub 2002);
S. Marczak-Oborski, Teatr w Polsce 1918-1939 : wielkie ośrodki, Warszawa 1984;
W. Meyerhold, Rekonstrukcja teatru, tłum. J. Rdułtowski, „Pamiętnik Teatralny” 1956, z. 2-3;
Myśl teatralna polskiej awangardy 1919-1939. Antologia, wybór i wstęp S. Marczak-Oborski, Warszawa 1973;
G. Niziołek, Warlikowski. Extra ecclesiam, Kraków 2008;
K. Osińska, Teatr rosyjski XX wieku wobec tradycji. Kontynuacje, zerwania transformacje, Gdańsk 2009;
Z. Osiński, Wacław Radulski (1904-1983), „Pamiętnik Teatralny” 1984, z. 1-2;
B. Osterloff, Aleksander Zelwerowicz, Warszawa 2011;
Polska myśl teatralna i filmowa, Antologia, red. T. Sivert i R. Taborski, Warszawa 1971:
P. Pavis, Współczesna inscenizacja: źródła, tendencje, perspektywy, tłum. P. Olkusz, Warszawa 2011;
E. Piscator, Teatr polityczny, tłum. R. Szydłowski, Warszawa 1982;
J. Puzyna-Chojka, Teatr w poszukiwaniu realności, „Kultura Enter. Miesięcznik Wymiany Idei”, XI 2008, www.kulturaenter.pl
D. Ratajczakowa, Reality Drama, „Dialog” 7/2004;
L. Schiller, Droga przez teatr, oprac. J. Timoszewicz, Warszawa 1983;
P. Skrzypczak, Aktor i jego ekranowa postać, Toruń 2009;
J. Szczublewski, Artyści i urzędnicy, czyli Szaleństwa Leona Schillera, Warszawa 1961;
Świadomość teatru. Polska myśl teatralna drugiej połowy XX wieku, red. W. Dudzik, Warszawa 2007;
K. Taras, Witkacy i film, Warszawa 2005;
Teatr. Przestrzeń dialogu II. Wokół granic konwencji i technik teatralnych, red. J. Tyszka, J. Ostrowska, A. Skórzyńska, Szczecin 2004;
Teatr w kulturze. Zagadnienia i wybór tekstów, red. L. Kolankiewicz, W. Dudzik, Warszawa 1991.
Wybrane recenzje:
- K. Lemańska, O kobiecie fatalnej, czyli jak nie być kochaną. Bałtycki Teatr Dramatyczny im. Juliusza Słowackiego w Koszalinie: Jak być kochaną, reż. Weronika Szczawińska; „Didaskalia” nr 106, grudzień 2011;
- M. Zielińska, Mąt i dziejowa latarnia. Teatr Narodowy w Warszawie: Sprawa, reż. Jerzy Jarocki; „Didaskalia” nr 106, grudzień 2011;
- „Didaskalia” nr 84, kwiecień 2008 (rozdz.: Factory);
- Wybrane artykuły z „Didaskaliów” dostępne są w Internecie na stronie www.didaskalia.pl
- „Notatnik Teatralny” nr 43, 2006 (nr monograficzny o M. Kleczewskiej), nr 60-61, 2010: Sztuka aktorska; nr 64-65, 2012 (nr monograficzny o M. Strzępce i P. Demirskim);
- Od nr. 1/2012 „Teatru” w Internecie dostępne są wybrane artykuły z bieżących numerów na stronie www.teatr-pismo.pl/
- Spisy treści czasopism teatralnych od 2000 roku dostępne są na stronie internetowej http://katalog.czasopism.pl
WYKLUCZENI ZE ŚWIATA: OBCY (INNY) – OUTSIDER – SZALENIEC – WIĘZIEŃ
- Zainteresowanie jednostką, funkcjonującą – z różnych powodów – poza strukturami społeczeństwa, w którym przyszło jej żyć jako jeden z głównych tematów współczesnej polskiej twórczości teatralnej.
– Różne formy wykluczenia: od sytuacji obcego, z różnych przyczyn nieakceptowanego przez grupę społeczną, czy outsidera, na własną rękę dystansującego się od społeczności – po sytuację więźnia, rozumianą bądź dosłownie bądź przenośnie, zawsze jednak oznaczającą odcięcie od świata zewnętrznego, realnie istniejącego.
Uwaga: Uczestnik olimpiady wybierający ten temat powinien opisać sposób, w jaki reżyser i aktor(zy) kreują świat przedstawiony dramatów oraz jakimi środkami artystycznymi obrazują egzystencjalny stan bohatera (-rów).
Teatralne realizacje proponowanych niżej tekstów (do wyboru, co najmniej 3 spektakle, każdy jako przykład wymienionych sytuacji egzystencjalnych); dopuszczalne jest posłużenie się własnym doborem przedstawień.
Pedro Calderon de la Barca, Życie jest snem, Książę Niezłomny;
Miguel de Cervantes, Don Kichot (liczne adaptacje);
William Shakespeare, Hamlet, Burza, Król Lear, Ryszard III, Kupiec wenecki;
Molière, Mizantrop;
Georg Büchner, Woyzeck;
Heinrich Kleist, Książę Homburg;
Nikołaj Gogol, Pamiętnik wariata, Płaszcz;
Anton Czechow, Płatonow;
Maksim Gorki, Na dnie;
Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara, Biesy, Gracz, Łagodna;
Henrik Ibsen, Peer Gynt;
Thomas Bernhard, Rodzeństwo;
Marek Koterski, Dzień świra, Dom wariatów, Życie wewnętrzne;
Ireneusz Iredyński, Ołtarz wzniesiony sobie;
Janusz Krasiński, Czapa;
Albert Camus, Caligula, Dżuma;
Tadeusz Różewicz, Wyszedł z domu, Kartoteka, Kartoteka rozrzucona;
Werner Schwab, Prezydentki;
Peter Weiss, Męczeństwo i śmierć Jean Paul Marata...;
Dea Loher, Przypadek Klary, Niewina;
Elfriede Jelinek, Kupieckie konrakty;
Sara Kane, Oczyszczeni, 4.48 Psychosis;
Tadeusz Słobodzianek, Prorok Ilja, Nasza klasa;
Paweł Passini, Artaud. Sobowtór i jego teatr;
Można uwzględnić także przedstawienia autorskie Krystiana Lupy (Persona. Marylin oraz Persona. Simone), Mai Kleczewskiej (Marat/Sade, Babel), Krzysztofa Warlikowskiego ((A)polonia, Koniec, Opowieści afrykańskie).
Wykaz premier znajduje się na wortalu Instytutu Teatralnego w Warszawie:
www.e-teatr.pl; przy każdej premierze znajduje się obszerny wybór recenzji prasowych
Bibliografia (wybór):
H. Arendt, Kondycja ludzka, tłum. A. Łagodzka, Warszawa 2000;
B. Baczyńska, Książę Niezłomny : hiszpański pierwowzór i polski przekład, Wrocław 2002;
B. Baczyńska, Dramaturg w wielkim teatrze historii – Pedro Calderón de la Barca, Wrocław 2005;
H. Buczyńska-Garewicz, Człowiek wobec losu, Kraków 2010;
Dwudziestolecie. Teatr polski po 1989 roku, red. G. Niziołek, D. Jarząbek i M. Kościelniak, Kraków 2010;
Dyskurs, postać i płeć w dramacie, red. W. Baluch, M. Sugiera, J. Zając, Kraków 2010;
Elementy dramatu. Analizy diagnostyczne, red. M. Borowski i M. Sugiera, Kraków 2009;
M. Foucault, Powiedziane, napisane: Szaleństwo i literatura, tłum. B. Banasiak, Warszawa 1999;
M. Foucault, Słowa i rzeczy: Archeologia nauk humanistycznych, tłum. T. Komendant, A. Tatarkiewicz, Gdańsk 2005 oraz 2007;
S. Greenblatt, Poetyka kulturowa. Pisma wybrane, red. Kujawińska-Courtney, tłum. K. Karpinowicz i in., Kraków 2006;
S. Greenblatt, Shakespeare. Stwarzanie świata, tłum. B. Kopeć-Umiastowska, Warszawa 2007;
Ibsen czytany. Ibsen oglądany, red. E. Partyga, L. Sokół, Warszawa 2008;
Ibsen. Odejścia i powroty, red. M. Borowski i M. Sugiera, Kraków 2009;
J. Kott, Płeć Rozalindy, Kraków 1992;
G. Niziołek, Sobowtór i utopia. Teatr Krystiana Lupy, Kraków 1997;
G. Niziołek, Ciało i słowo. Szkice o teatrze Tadeusza Różewicza, Kraków 2004;
G. Niziołek, Warlikowski. Extra ecclesiam, Kraków 2008;
J. Puzyna-Chojka, Figura Obcego w dramacie współczesnym, Yorrick nr 27, październik 2010; strona internetowa www.aict.art.pl/yorick-mainmenu-65/nr 27...
M. Sugiera, Wariacje szekspirowskie w powojennym dramacie europejskim, Kraków 1997;
M. Sugiera, W cieniu Brechta, Kraków 1999;
M. Sugiera, Realne światy / możliwe światy. Niemiecki dramat ostatniej dekady (1995-2004), Kraków 2005;
M. Sugiera, Inny Szekspir, Kraków 2009;
W. Szturc, Moje przestrzenie. Szkice o wrażliwości ludzkiej, Kraków 2004;
W. Szturc, Nowe przestrzenie. Szkice o namiętności, Kraków 2011;
K. Warlikowski, P. Gruszczyński, Szekspir i uzurpator, Warszawa 2007;
- Spis recenzji na wortalu e-teatr.pl – przy zapisie dokumentacyjnym premiery.
- Wybrane artykuły z dwumiesięcznika „Didaskalia”:
K. Fazan, Czarny mózg Warlikowskiego. Nowy Teatr w Warszawie: Koniec, reż. Krzysztof Warlikowski; „Didaskalia” nr 100, grudzień 2010;
J. Papuczys, Zmagania z Artaudami. Teatr Studio w Warszawie: Artaud. Sobowtór i jego teatr, reż. Paweł Passini; „Didaskalia” nr 105, 2011;
D. Semenowicz, Przeoczone spotkanie. (A)pollonia Krzysztofa Warlikowskiego, „Didaskalia” nr 102, kwiecień 2011;
J. Walaszek, Krum, Sim, Prospero, „Didaskalia” nr 69, październik 2005;
- „Didaskalia” nr 34, grudzień 1999 (rozdz.: Hamlet), nr 42, kwiecień 2001 (rozdz.: Bachantki), nr 47, luty 2002 (rozdz.: Kane), nr 65-66, luty – kwiecień 2005 (rozdz.: Krum), nr 77, luty 2007 (rozdz.: Warlikowski), nr 92-93, sierpień – październik 2009 (rozdz.: (A)pollonia), nr 96, kwiecień 2010 (rozdz.: Tramwaj); nr 107, luty 2012 (rozdz.: Warlikowski);
- „Didaskalia” nr 84, kwiecień 2008 (rozdz.: Factory), nr 91, czerwiec 2009 (rozdz.: Persona), nr 96, kwiecień 2010 (rozdz.: Persona).
- Wybrane artykuły z „Didaskaliów” oraz indeks tytułów i spisy treści dostępne są w Internecie na stronie www.didaskalia.pl
- „Notatnik Teatralny” nr 62-63, 2011 (nr monograficzny o K. Warlikowskim).
- Od nr. 1/2012 „Teatru” w Internecie dostępne są wybrane artykuły z bieżących numerów na stronie www.teatr-pismo.pl/
- Spisy treści czasopism teatralnych od 2000 roku dostępne są na stronie internetowej http://katalog.czasopism.pl